به گزارش سرویس مسجدخبر پایگاه تخصصی مسجد به نقل از خبرگزاری شبستان، مسجد بهعنوان پایگاهی برای اعمال عبادی و اسلامی شناخته میشود؛ مکان مقدسی که بهامر خدای متعال و اولین بار بههمت پیامبر گرامی اسلام(ص) ساخته شد تا هرگونه مبارزه با طاغوت و قدرتهای ضدالهی در آن صورت میگیرد، از اقامه نماز جماعت تا انواع فعالیتهای انقلابی و مبارزاتی، از همین رو بوده که در دوران انقلاب اسلامی شاهد ایجاد سنگرهای مهم مبارزاتی در داخل مسجدهای کشورمان بودهایم، در این راستا کادرسازی برای انقلاب اسلامی درون مساجد انجام می شد و تاریخسازانی مانند شهید نواب صفوی و امام خمینی(ره) که بخشی از تاریخ پرافتخار ایران اسلامی شدند، در آن مکان مقدس پرورش یافتند. به مناسبت ایام دهه فجر انقلاب اسلامی تعدادی از مساجد محوری را که در پیروزی انقلاب نقش داشتند، معرفی می کنیم.
مسجد حضرت امیر(ع)
مسجد حضرت امیر(ع) واقع در خیابان کارگر شمالی نبش خیابان نصرت است. این مسجد از سال ۱۳۴۷ و زمان حضور آیتالله موسوی اردبیلی به عنوان امام جماعت، به یکی از پایگاههای انقلاب تبدیل شد. البته این مسجد از ابتدا پایهگذار تربیت نخبگان برای انقلاب بود. آیت الله موسوی اردبیلی علاوه بر تدریس برای طلاب، حلقه بحث فلسفی را نیز با برخی از دوستان همفکر خویش تشکیل داد و پس از چند صباحی با همکاری و همفکری برخی همچون شهید آیتالله بهشتی، شهید آیتالله مطهری تحقیق در علوم قرآن را به صورتی جدی دراین مسجد آغاز کرد.
تدریس خارج فقه و اصول، تدریس جلد اول منظومه برای طلاب و روحانیان، تدریس کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم، سلسله بحثهای تکامل، فلسفه تاریخ، و دیگر مباحث مهم فلسفی ضروری برای دانشجویان، برگزاری جلسات تفسیر برای نمازگزارانی که به مسجد میآمدند، بحث و گفتوگو پیرامون مبانی فلسفی و تحقیق در مسائل علوم قرآنی با گروههای مختلف از متفکران، از جمله اشتغالات علمی و فرهنگی آیتالله موسوی اردبیلی در مدت فعالیت در این مسجد بود.
بعد از آیتالله موسوی اردبیلی(ره)، آیتالله علوی تهرانی امام جماعت مسجد امیرالمومنین(ع) شد.آیتالله علوی تهرانی در زمان حضور در این مسجد، ساختمان کناری آن را به عنوان مکتب حضرت امیر (ع) فعال میکند و به برگزاری کلاسهای تبلیغی در حوزه اسلامشناسی بنیادی میپردازد. دانشجویان و افراد تحصیلکرده بسیاری در آن دوره در کلاس حاضر میشدند، تا بتوانند معارف دین را بهصورت استدلالی یاد بگیرند. رسالتی که امروز بنیاد فارِس المؤمنین (ع) آن را ادامه میدهد.
در دهه ۵۰ در مکتب حضرت امیر (ع) برای عموم خصوصاً دانشجویان، دورههایی به منظور آشنایی با مکاتب مختلف برگزار میشد. آن زمان کمونیستها، مارکسیستها و برخی از گروهها که شاخص لیبرالیستی داشتند و حتی گروههایی که شاخص اسلامگرایی داشتند، در جامعه به فعالیت مشغول بودند. آیتالله علوی تهرانی در دهه ۵۰، بصیرتافزاییاش در مواجهه با این مکاتب، تبیین ماهیت اسلام ناب محمدی بود تا نشان دهد، دین اسلام شخصی نیست و ابعاد جهانی دارد. مکتب همچون دانشگاهی آزاد بود و دانشجویان و فارغالتحصیلان دانشگاهی بهصورت رایگان در این کلاسها حضور پیدا میکردند.
مسجد اعظم شاه آبادی
مسجد اعظم شاه آبادی (رستم آباد) در میدان اختیاریه واقع است. این مسجد با امامت حجتالاسلام شاهآبادی رنگ و بوی انقلابی به خود گرفته بود. پدر شهید شاهآبادی، مرحوم آیتالله العظمی محمدعلی شاهآبادی، استاد اخلاق و عرفان امام خمینی (ره) و از مراجع تقلید بود. او اعلامیههای امام راحل را توسط دوستان خود به شهرستانها میفرستاد و بعد از وفات آیتالله العظمی سیدحسین بروجردی، زعیم جهان تشیع در دهههای ۳۰ و ۴۰ شمسی با مسافرت به روستاهای دوردست، آرمانهای پیر جماران را به مردم معرفی میکرد. حضور وی در مسجد، نقطه عطفی در برنامههای آن شد؛ به طوری که آن را از مسجدی معمولی به کانون مبارزه علیه رژیم طاغوت تبدیل کرد.
مجالس عزاداری به مناسبت ایام شهادت اهل بیت (ع) به ویژه در ماه محرم به فرصتی برای اعلام انزجار اهالی این مسجد و مردم محله اختیاریه و رستمآباد (واقع در شمال تهران) از نظام طاغوت تبدیل میشد. شاه آبادی به موازات گسترش فضای مسجد، دامنه مبارزات خود علیه حکومت محمدرضا پهلوی را بیشتر میکرد و در این زمینه کارهای جالب و نویی انجام میداد. برای نمونه از ابزار هنر نیز به خوبی در این مسیر استفاده میکرد.
در یکی از گزارشهای محرمانه ساواک درباره این شهید آماده است: «در مسجد رستم آباد پایین که امام جماعت آن مهدی شاه آبادی است، نمایشنامه عروسکی در حضور عدهای حدود یکصد نفر زن و مرد اجرا شده و در این نمایشنامه هیأت حاکمه به صورت کدخدا قلمداد شده و با چوب و فلک با مردم رفتار میکنند. مأمورین هم میروند و اموال مردم را غارت میکنند و عدهای را به زندان میفرستند. عدهای را هم اعدام میکنند. در کنار این جریانات، نشان داده میشود که عدهای مشغول توپبازی هستند و به این وسیله مردم را سرگرم میکنند.
مسجد هدایت
این مسجد در خیابان جمهوری، نرسیده به لالهزار واقع است. مسجد هدایت از پایگاههای فعال در دوران مبارزات و موثر در پیروزی انقلاب بود. زمانی که عدهای از سرمایهداران آمریکایی و در راس آنان «راکفلر» بزرگترین سرمایهدار آمریکایی، به منظور عقد قرارداد بازرگانی و اخذ امتیازات به ایران وارد شده بودند اعلامیه اعتراضآمیزی روی در مسجد هدایت، نصب و نسبت به این قرارداد اعتراض شده بود. این اعلامیه برای هوشیاری و آگاهی مردم از متن قرارداد و دعوت از مردم برای اعتراض به آن بود. همچنین در این مسجد، پیامهای امام خمینی(ره) در قالب جزواتی تهیه، تکثیر و در میان مردم و بازاریان منتشر میشد.
اهمیت مسجد هدایت به خاطر امام جماعت آن، یعنی آیتالله سید محمود طالقانی بود. وی زمانی امامت جماعت این مسجد را عهدهدار شد که این مکان «تکیهای» بیش نبود و تنها در ایام محرم گشوده و مراسم سوگواری در آن برگزار میشد. ایشان برای احیای تفکر دینی، روشنگری و بیداری جامعه به کمک آموختههایش از بزرگان، مخفیانه در خانهها جلسات قرآن را احیا کرد و زمینه را برای برپایی جلسات بزرگتر و آشکارتر به وجود آورد. وی جلسات تفسیر از تجربیات استادش آیتالله میرزا خلیل کمرهای بسیار استفاده کرد. این جلسات به صورت مخفی و پنهان تا سقوط رضاخان و تبعید او به خارج از ایران در سال ۱۳۲۰ و روی کار آمدن محمدرضا پهلوی ادامه یافت.
مسجد الهادی(ع)
مسجد الهادی(ع) در خیابان دماوند در شرق تهران واقع است. امام جماعت آن آیتالله حسین غفاری بود. او در سال ۱۳۳۵ به تهران آمد و در «مسجد الهادی(ع)» فعالیتهای اجتماعی و مذهبی خود را آغاز کرد. در جریان نهضت عمومی علما در این سال، آیتالله غفاری نیز در مسجد سخنرانیهایی را علیه تصویب لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی ایراد کرد.
پس از آن که محمدرضا پهلوی با طرح «انقلاب سفید» اصلاحات آمریکایی خود را آغاز و بر مخالفت با مبانی مذهبی پافشاری کرد، علما و مراجع به رهبری امام خمینی(ره) عید نوروز سال ۱۳۴۲ را تحریم کردند و در این میان آیتالله غفاری نیز اعلامیهای را در حمایت از این تحریم صادر کرد.
پس از سخنرانی تاریخی امام خمینی(ره) در عصر عاشورای سیزدهم خرداد ۱۳۴۲ حکومت شاه در واکنش به این سخنرانی، حضرت امام و علمای دیگری را دستگیر کرد که آیتالله حسین غفاری از جمله آنها بود. مبارزات سیاسی این عالم مجاهد علیه رژیم منحوس پهلوی سالها ادامه یافت تا این که سرانجام در تیرماه سال ۱۳۵۳ هجری شمسی ساواک بار دیگر او را دستگیر کرد.
مسجد لرزاده
مسجد لرزاده در خیابان لرزاده منشعب از خیابان خراسان در جنوب تهران واقع است. آیتالله علیاکبر برهان، میرزا علی آقا فلسفی تنکابنی، آیتالله عباسعلی عمید زنجانی و امیرعباس اکبری از امامان جماعت مسجد لرزاده بودهاند.
مسجد لرزاده با امام جماعتی همچون حاج شیخ علی اکبر برهان از همان ابتدا عَلَم مخالفت با حکومت پهلوی را برافراشته بود. وی که دافعه بالایی نسبت به فرهنگ غرب و حکومت پهلوی داشت، به تناوب روی منبر نقطه نظرات انتقادی خود را بیان میکرد و به این ترتیب این مسجد در دهههای ۱۳۲۰ و۱۳۳۰ مرکز تجمع و برگزاری جلسات و مراسم گروههای سیاسی ـ مذهبی همچون جمعیت فدائیان اسلام، گروه شیعیان و هیأتهای مذهبی ـ سیاسی بود.
در سالهای آغازین فعالیت مسجد لرزاده، حوزه علمیه مسجد نیز تحت هدایت و مدیریت آیتالله برهان، فعال بوده و حجج اسلام علی اکبر ناطق نوری، حسین انصاریان، سیدقاسم شجاعی و احمد مجتهدی تهرانی از شاگردان تراز اول این مدرسه علمیه اسلامی بودند.
این مسجد، پایگاه اصلی هیأت انصار بود که توسط عده ای از متدینین بازار تهران تشکیل شده بود. این هیأت محل تجمع نیروها و سخنرانی وعاظ انقلابی از جمله آیتالله امامی کاشانی و آیتالله خامنه ای بود.
مسجد الجواد(ع)
مسجد الجواد(ع) در میدان هفتمتیر واقع است. نخستین امام جماعت این مسجد آیتالله «آقا سید رضا زنجانی» بود که به دلیل کهولت سن، آیتالله شهید مطهری به جای ایشان از سال ۴۹ تا ۵۱ در مسجد امامت جماعت را بر عهده داشت. در دوران امامت جماعت استاد شهید مطهری، این مسجد یکی از پرتحرکترین فضاهای انقلابی در تهران محسوب میشد. سخنرانها و اندیشمندان بزرگی نیز غالباً از جانب شهید مطهری برای سخنرانی به مسجد دعوت میشدند؛ چهرههایی چون آیتالله امامی کاشانی، استاد محمد تقی فلسفی، آیتالله حسین نوری و فضل الله محلاتی که حضورشان به سخنرانیهای این مسجد رونق بسیار میداد.
فعالیت انجمنها نیز در کارنامه انقلابی این مسجد به چشم میخورد. انجمنهایی چون انجمن مهندسین، انجمن اسلامی دانشجویان، انجمن اسلامی دانشجویان پلی تکنیک، انجمن اسلامی پزشکان و ... از جمله این انجمنها بودند که این مسجد را به عنوان مرکزی برای تجمع انجمنهای مخالف رژیم تبدیل کرده بودند. علاوه بر آن، در مبارزات دهه ۴۰ بعد از بسته شدن مسجد جاوید، پایگاه مبارزان انقلابی به مسجد الجواد(ع) انتقال پیدا کرد و بیشتر جلسات در آنجا برگزار میشد. بالاخره در ۱۴ آبان ماه ۱۳۵۱ این مسجد به دلیل فعالیتهای مبارزاتی گستره علیه رژیم پهلوی توسط ساواک و به دستور شاه، تعطیل شد.
اگرچه این مسجد در تاریخ ۱۴ آبان ماه ۵۱ تعطیل شد اما حرکتی که استادشهید مطهری و اندیشمندانی چون مرحوم فلسفی و شهید فضلالله محلاتی در آن پایه گذاشته بودند هرگز رنگ تعطیلی و فراموشی به خود نگرفت.
مسجد سید عزیزالله
مسجد سید عزیزالله بهدلیل نزدیکیاش به کاخ گلستان و همین طور قرار داشتن کنار قطب اقتصادی بازار، از دیرباز در مرکز فعالیتهای سیاسی مربوط به بازار قرار داشت؛ مسجدی که در واقع از گذشتههایی دور مرکز ارتباط روحانیون و بازاریان بود اما پس از روی کار آمدن اسدالله علم و اجرای طرح انجمنهای ایالتی و ولایتی تنور مبارزاتی این مسجد داغتر از پیش شد تا اینکه پس از سخنرانی امام رحمة الله علیه در خرداد ۴۲ در مسجد سیدعزیزالله مراسم دعا و نیایش برگزار شد و در پی آن علمای وقت (خوانساری، بهبهانی و تنکابنی) در این مسجد تحصن کردند.
این حرکت باعث شد مساجد دیگر نیز وارد عمل شوند و مبارزات مردمی افزایش یابد، از همین رو عمال رژیم پهلوی در خرداد ۴۲ این مسجد را تعطیل کردند اما حتی تعطیلی این مسجد هم هرگز نتوانست وقفهای در سیر سقوط رژیم طاغوت ایجاد کند.