مسجد تراز انقلاب اسلامی چه ویژگی‌هایی دارد؟

به گزارش سرویس تخصصی مسجدپژوه پایگاه تخصصی مسجد؛ استحکام و استمرار نظام و حاکمیّت دینی و انقلابی مبتنی است بر زیرساخت‌های مبنایی و آموزه‌های مکتبی و انقلابی که درمحافل علمی(حوزوی و دانشگاهی) و نهادهای دینی بویژه سنگر مساجد تبیین و ترویج می‌گردد، این امر مستلزم مدیریت راهبردی و نقش آفرینی میدانی وفراگیر مساجد و اثرگذاری مستقیم بر تار و پود قوانین و جهت گیری نهادهای سیاسی و فرهنگی و مدیریتی جامعه می باشد، متاسفانه هویت و ظرفیتهای مساجد با وجود فرصتهای بوجود آمده پس از پیروزی انقلاب اسلامی یا بخوبی شناسایی نشده و یا مورد غفلت قرار گرفته است.

در جامعه و نظام مبتنی بر اصول و آموزه های دینی، مسجد محوری و حاکمیت فرهنگ مسجدی که همان فرهنگ ناب مکتبی و اسلامی است از اولویت و بلکه اصالت برخوردار است زیرا در چنین نظامی اصالت با دین و مکتب است و الزاما تمام تار و پود و شئون قوانین و نظامات اجتماعی باید متأثر از احکام و دستور العملهای دینی باشد چه آنکه هویت جامعه به مکتبی بودن آن است و لذا در صدر اسلام بنا و احداث مسجد در اولویت اول بود تا رتق و فتق امور مردم و جامعه در آن صورت پذیرد.

جمهوری اسلامی ایران نیز به‌ عنوان نظام سیاسی مبتنی بر دین، به لحاظ آرمانی، مستلزم حرکت انقلابی بر ریل کارآمدی و رشد و پیشرفت می‌باشد تا همواره بتواند ظرفیت الگوبودن برای جوامع تشنه ی عدالت و معنویت و امنیت را در درون خود حفظ و تقویت نماید. این مهم محقق نخواهد شد مگر با تمرکز بر عوامل و مؤلفه‌های موجده آن‌که ریشه در اصلی‌ترین سنگر انقلاب اسلامی یعنی مساجد دارد.

چه آنکه انقلاب اسلامی ریشه در مسجد و مسجد نیز کانون تمدّن ساز و مولِّد فکر و اندیشه و تربیت اسلامی و انقلابی و پایگاه شناسایی و بسیج ‌کنندگی ظرفیتها و استعدادهای متنوع (بعنوان سنگر اصلی انقلاب و نظام برآمده از آن) شناخته می‌شود. از این روی تبیین درست شأن و منزلت مسجد تراز انقلاب اسلامی در جامعه انقلابی و ولایی محله محور و احیای ظرفیتهای تمدن ساز و تحول آفرین مساجد و بازگرداندن اثرگذاری آن در دستگاه‌های تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیر، امری است ضروری و در اولویت توجهات باید قرار گیرد و الّا خسارتها و آسیبهای ناشی از آن غیرقابل جبران خواهد بود.

مسجد تراز انقلاب اسلامی، از متن اسلام ناب جوشیده و در تمام ابعاد زندگی مؤمنانه انسان (فردی و اجتماعی) بمنزله کانون محوری تولید فکر و اندیشه مکتبی وتربیتی و انقلابی در جهت رشد و تعالی و کمال آحاد مردم و تمدن سازی، با رویکرد جهادی و انقلابی؛ نقش آفرین و اثرگزار می باشد.

در واقع مسجد تراز، پایگاه و سنگر اصلی اجتماع و انسجام بخشی استعدادها و توانمندیهای جامعه در جهت تامین نیازهای توده مردم در چارچوب ارزشهای انقلاب اسلامی و حلقه وصل بین امّت و امام مسلمین و کارگزاران و متولیان جامعه و مردم می باشد. مسجد تراز انقلاب اسلامی، می تواند کانون اصلی و محوری تحولات اجتماعی باشد. در نظام و جامعه ی دولت محله ومسجد محور. با احیای ظرفیتهای بالقوه و خاموش و مورد غفلت قرار گرفته مساجد و ارائه نظام جامع نظارتی و هدایتی و پیش برنده، در جهت افزایش پویائی و جاذبه های مسا جد، در عین حفظ استقلال، ارتباط متقابل اثر بخش و هم افزا، اولاً؛ بین مساجد و گلوگاه های تصمیم ساز و تصمیم گیر در ساحت های دینی تربیتی، فرهنگی، آموزشی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، وثانیاً؛ بین مسجد و خانواده و مدرسه در جامعه اسلامی؛ ایجاد و یا ترمیم و اصلاح می گردد. انشالله

امام خمینی(ره) :

- مسجد محلی است که از مسجد باید امور اداره بشود.

- مسجد سنگری است که هیچ یک از سنگرهای اسلام به اندازه آن توانایی دفاع و حمایت از اسلام و انقلاب را ندارد.

(صحیفه نور، ج 13/ص 15)

امام خامنه ‌ای(مدظله‌العالی) :

"در مسجد پیامبر اکرم نمی‌رفت فقط نماز بخواند و بیرون بیاید، کاری که برای اجتماع پیش می‌آمد مهم بود، می‌فرمودند «الصلوة جامعه» بروید به سمت محل صلات، برای چه؟ برای این‌که راجع به مسأله جنگ مشورت کنیم یا خبر بدهیم یا همکاری کنیم یا بسیج کنیم امکانات را و بقیه چیزها، و شما در تاریخ اسلام مشاهده می‌کنید که مساجد مرکزی برای تعلیم بود و..." (در دیدار با ائمه جماعات مساجد تهران، (31/05/1395)

ضرورت؛

1-نبود تعریف روشن از هویت و شاکله ی مسجد تراز انقلاب، نامشخص بودن تمامی ارکان وشاخص ها وکارکرد های آن.

2- ضعف در رویکرد انقلابی و جهادی و مقاومتی به مساجد.

3- سردرگمی در مدیریت راهبردی مساجد، (وجود مدعیان و متولیان گوناگون و مختلف).

4- فقدان شبکه سازی موثر و هم افزا میان مساجد کشور و مساجد جهان اسلام.

5-ضعف درارتباط اثر بخش و هم افزا بین مسجد و خانواده و مدرسه با رویکرد محله محوری.

6-ضعف در پاسخگو بودن مساجد به ابهامات و مسائل مختلف آحاد مردم بویژه نسل جوان.

7- وجود حلقه مفقوده ارتباط متقابل و اثر بخش و هم افزا بین مساجد و گلوگاه های تصمیم ساز و تصمیم گیر در ساحت های دینی، تربیتی، فرهنگی، آموزشی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران.

اهمیت؛

1-فراهم کردن زمینه برای شناخت و احیای ظرفیتهای فراموش شده مساجد تراز انقلاب وشبکه سازی و زمینه سازی مساجد برای به اشتراک گذاری تجارب گام نُخست انقلاب بمنظور شناخت وتجلّی هویت مسجد تراز انقلاب اسلامی در گام دوّم انقلاب و ترسیم جایگاه و نقش مساجد در نظام مسائل اولویت دار جامعه انقلابی و مکتبی و تلاش برای حل آنها به کمک سایر نهادها و بازیگران ، با رویکرد دولت محله و مسجد محور و نیز هویت تحولی و تمدّنی.

2- تأمین انتظارات از کارکرد مساجد در گام دوم انقلاب اسلامی. (لزوم قرار گرفتن مساجدتراز انقلاب بعنوان کانون شکل دهی و انسجام بخشی و هدایت تشکلها و سمن های مردمی و نیز محور اصلی مدنیت و نظامات شهر اسلامی با رویکرد محله محور).

3- کانون محوری هرگونه تحول و انقلاب و پایه اصلی تمّدن سازی در مکتب اسلام " مسجد " است، گواه این امر:

اولا؛ سابقه تمدنی اسلام و سیره پیامبر اکرم (صل الله علیه وآله) و ائمه معصوین (سلام الله علیهم) و بزرگان دین.

ثانیا؛ پیشینه انقلاب اسلامی و نقش مساجد بعنوان سنگر و کانون اصلی تحولات سیاسی و فرهنگی و اجتماعی در جامعه انقلابی ایران اسلامی می باشد.

مسأله اصلی :

ابهام در ماهیت و ظرفیتهای مسجد تراز انقلاب اسلامی!

بدلیل ابهام در نقشهای مورد انتظار و شأن و جایگاه واقعی مسجد تراز انقلاب اسلامی؟

نامشخص بودن ارکان و شاخصه ها و کارکردهای مسجد تراز انقلاب اسلامی؟

نبود زمینه های انسجام بخش و شبکه سازو هم افزا و عدم وجود نظام واحد نظارتی و هدایتی و پیش برنده مساجد در سطح ملی.

نامشخص بودن متولی اصلی مساجد با وجود مدعیان فراوان، عدم شفافیت در ارکان جهت ساز و تحول آفرین مساجد اعم از چشم انداز، اهداف، رسالتها و ظرفیتهای پاسخگو و اقناع کننده مساجد.

هدف راهبردی :

• هویت بخشی به مسجد تراز انقلاب و تقویت نقش آفرینی مطلوب آن (تمدّن ساز) و پاسخگوئی مساجد به نیازهای واقعی مردم از طریق جلب توجه مدیران و مسئولان تصمیم ساز و تصمیم گیر در حاکمیّت و دولت اسلامی به فرهنگ مسجدی و دینی با رویکرد محله اسلامی مسجد محور.

اهداف فرعی:

1-اصلاح نوع نگاه به مسجد و تبیین جایگاه و مفهوم واقعی مسجد در جامعه و نظام اسلامی که قرار بود بعنوان سنگر اصلی تلقی و باور شود.

2- تقویت زیر ساخت های مبنایی وآموزه های مکتبی و انقلابی از طریق تحول اساسی در نهادهای دینی بویژه مدیریت بر مساجد.

3- نقش آفرینی میدانی و مؤثر و راهبردی نهاد های دینی از جمله مساجد در گلوگاه های تصمیم سازی و تصمیم گیری نظام اسلامی، بعنوان سنگر اول انقلاب اسلامی

4- اصلاح رویکرد ها در جهت اصالت بخشی به هویت دینی و انقلابی با ایجاد محله های اسلامی مسجد محور، می باشد.

روش تحقیق :

از روش آمیخته و بررسی میدانی و محیطی و مطالعات کتابخانه ای و بهره مندی و اعتبار سنجی نخبگانی و نیز الهام از نکته نظرات و هدایتهای نافذ صاحب نظران، پیرامون وضع فعلی و مطلوب مسجد طراز انقلاب اسلامی استفاده گردید؛ در نتیجه با احصای 10 کارویژه و 40 کارکرد به تناسب رسالتها و ظرفیتهای مساجد؛ تصویری نسبتاً جامع از مسجد تراز انقلاب اسلامی بدست آمد که در جریان این مقاله از نظر علاقمندان می گذرد.

1-مقدمه :

مسجد و فرهنگ مسجدی درنظام توحیدی؛

1-1- میل انسان به پرستش و عبودیت، و مسجد بهترین مکان برای عبادت و بندگی؛

در نظام توحیدی، یکی از شئون خداپرستی، توحید در عبادت است. بدین معنا که در عالم آفرینش و جهان هستی فقط یک موجود، شایسته‌ پرستیده شدن است و آن خالق هستی، خدای متعال است. وانسان نیز بحکم فطرت، در نهان خویش دوست دارد به یک عنصر «بهتر وبرتر» دست یافته و تکیه زند. ولذا در گذر تاریخ همواره انسان برای خود خدایگانی قائل بوده است و در این میان این انسان موحد است که با منطق و وجدانی زلال و مستحکم از اندیشه ی توحیدی دفاع کرده و همواره به آن افتخار نموده است. در اندیشه موحدان از آدم تا خاتم (سلام الله علیهم)؛ برتر اوست که زنده می‌کند و می‌میرانَد. اوست که می‌آفرینَد. اوست که در تاریکی‌های خشکی و دریا، انسان را نجات می‌دهد. اوست که اگر چیزی را باز کند، کسی نمی‌تواند آنرا ببندد و اگر از چیزی جلوگیری کند، دیگری توانِ رهاسازی را ندارد. اوست که کلید گنج های آسمان و زمین در دست اوست. اوست که روزی دهنده است. اوست که ... حال این خدا، شایسته‌ عبادت است یا آن که مشرکان و اهل لجاجت فرعونی و نمرودی و ابوجهلی اختیار نموده بودند!؟

انسان موحد و خداپرست به دنبال عبادت و ارتباط مستمر با خداست و مسجد نیز بهترین مکان و محل برای ظهور و بروز عبادت بر روی زمین است. عموم موحدان و بویژه مسلمانان در عصر نبوی (ص) و پس از آن، برای اطاعت خداوند کارهای ویژه‌ای را در معابد و مساجد انجام داده و می‌دهند. این اعمال اگرچه معنایِ خاص عبادت (نماز و...) نمی باشد، ولی عبادت در معنای گسترده آن که شامل هرگونه پیروی و خشنودی خدای متعال خواهد بود و به عبارتی هرآنچه در مسیر اطاعت او باشد و موجب رضایت او گردد، عبادت به شمار می‌آید. و لذا مسجد با این معنای عبادت، از ظرفیت و کارایی گسترده تری می تواند برخوردار باشد. چون فقط به مناسک عبادی مثل نماز و اعتکاف و ذکر و ... خلاصه نمی‌شود، بلکه تبدیل به یک جایگاه باشکوه و قدرتمند اسلامی خواهد شد. به طور روشن اگر قرار بود عبادت در ساحت فردی شخص خلاصه شود، نیازی به تأسیس یک پایگاه در بیرون از خانه و در میان اجتماع مردم نبود.

موحدان عالم در گذر تاریخ تا زمان حاضر با پشتوانه منطق و فرهنگ توحیدی و مسجدی همواره با کفر و شرک و نفاق مبارزه نموده و تا زمانی که در برابر جبهه حق جریان الحاد و کفر نیز در جهان وجود داشته باشد «جهاد فرهنگی و معنوی» را در زندگی بشر ضرورتی اجتناب‌ ناپذیر می داند و اسلام و قرآن که محصول و میوه جاودانه ی مجاهدات همه ی انبیاء الهی و میراث گرانبهاء نبوت و رسالت است را در سنگر محراب و منبر(مسجد طراز) با نقش آفرینی عالمان و روحانیان وارسته و انقلابی، ترویج خواهد نمود و بفضل الهی بامید زمینه سازی استقرار دولت کریمه و عدالت گستر مهدوی (عج) تا تحقق "لیظهره علی الدین کله" پرشتاب و انقلابی به پیش خواهد رفت.

2-1- مسجد، کانون بسط و توسعه‌ی فرهنگ غنی اسلام؛

مسجد تراز انقلاب اسلامی در امتداد نقش تمدنی مسجد در تاریخ اسلام وزندگی مسلمانان در عصرهای پیشین تا کنون، همواره مشعل هدایت، نشانه توجه به ارزش‌های والای انسانی، محل طرد آلایش‌های مادی، نشانگر هویت فرهنگ و هنر اسلامی و بالاخره مرکز پیشگیری و کاهش بزهکاری‌های اجتماعی باید باشد. چنانکه مسجد در اسلام، قلب تپنده حیات این دین حنیف و جایگاه پیوند آسمان و زمین (دو نماد آخرت و دنیا) است، و انسان به عنوان اشرف مخلوقات در آن رشد و تکامل می‌یابد. عصر حاضر، عصر بازنگری و بازگشت به دین می‌باشد؛ دو نگرش بزرگ مادی‌گری و مادی‌نگری و نظامات سلطه استکباری و الحادی، در زمینه‌ی عمل و جامعه گردانی شکست خورده و برای بشریت رنج‌ دیده‌ی امروز، مجال تأمل در معنویات و بازگشت به سنت معنوی که جامع و کامل‌ترین مصداق آن دین است فراهم نموده است. از نخستین سده‌ی ظهور دین مبین اسلام، «مساجد» به عنوان شاخص‌ترین و بارزترین نهادهای اسلامیت تجلی یافتند. در حقیقت آموزش عملی بنیان‌گذار مکتب متعالی اسلام برای رهروان راهش این‌ بوده‌ است که در طراحی و شهرسازی حکومت اسلامی «مسجد نخستین مکان احداثی» باشد و در مرکزیت شهر قرار گیرد. چنان‌چه حضرت رسول(ص) در نخستین اقدام ورود به یثرب، پس از تغییر نام آن به مدینه، مسجدی را در مرکز شهر بنا نهاد. در زمان حضرت محمد(ص) و ائمه‌اطهار(س)، مسجد کانون بسط و توسعه‌ی فرهنگ غنی اسلام بوده و بسیاری از فعالیت‌های فرهنگی مسلمانان در مسجد انجام می‌گرفت. به طور کلی پایگاه فرهنگی جهان اسلام از مساجد شکل گرفته و هسته‌ی اولیه فعالیت‌های فرهنگی دین مبین اسلام در مساجد تشکیل شده است؛ لذا می‌توان گفت: اصلی‌ترین پایگاه‌های فعالیت‌های فرهنگی چه در دوران پیامبر عظیم‌الشان(ص) و چه در دوران ائمه اطهار: مساجد بوده‌اند. نقش مساجد بر هویت و فرهنگ اسلامی تا بدان‌ جاست که با دور شدن از مساجد، نتیجه‌ای جز تخریب ظاهری و باطنی و همین‌طور سقوط مبانی فرهنگ دینی در وهله‌ی نخست و از میان رفتن وحدت اسلامی در وهله‌ی دوم در پی نخواهد داشت. از طرفی رابطه متقابل میان ارزش‌ها و باورهای سنتی و مذهبی، فرهنگ و روابط اجتماعی نشان می‌دهد که مساجد به عنوان کانون‌های ارزشی و فرهنگی دین مبین اسلام نقش تاثیرگذاری در شکل‌گیری روابط اجتماعی مسلمانان داشته‌اند که این موضوع نشان‌دهنده‌ی نقش مؤثر این نهاد اسلامی بر فرهنگ و هویت مردمان شهرهای اسلامی می‌باشد. بنابراین مسجد به عنوان مرکز فرهنگ‌سازی ‌اسلامی و نهاد تاثیرگذار بر الگوهای رفتاری افراد در تمام زمینه‌ها، به صورت محسوس و نامحسوس در شکل‌گیری فرهنگ و هویت افراد چه در سطح فردی و چه در سطح اجتماعی نقش به‌سزایی ایفا می‌نماید. بدین شکل مشخص می‌شود که تبیین و تعیین جایگاه واقعی مساجد در جوامع اسلامی موجب افزایش کارایی آن در تقویت و تثبیت زیرساخت‌های فرهنگ اصیل اسلامی خواهد شد. بدون تردید می‌توان نتیجه گرفت که امروز کلید حل مشکلات بسیار امت اسلامی در مسجد یافت می‌شود؛ اقدام و سنت حضرت رسول(ص) در تأسیس مسجد، یک حرکت مقطعی و نمادین و اتفاقی نیست، بلکه نقطه آغاز را به ‌صورت حساب شده به ما نشان داده است و بدون شک هم اکنون نیز می‌تواند و می‌بایست نقطه آغاز و کوتاه‌ترین و بهترین مسیر اصلاح امت مسلمان قلمداد شود. پس باید به سنت پیامبر ‌اکرم(ص) بازگشت و مسجد را احیاء نمود؛ زیرا مشکل اسلام نداشتن محل عبادت نیست ـ که بر اساس فرموده حضرت ‌رسول(ص) «جُعِلَتْ لِیَ الْأَرْضُ مَسْجِداً وَ طَهُورا» همه زمین برای امت من مسجد و پاک‌ قرار داده شده‌ است ـ بلکه مشکل آنان مرکز هدایت و الهام امور گوناگون است که سرچشمه آن در مسجد است.

3-1- فرهنگ ناب مسجدی کانون توجهات دوست و دشمن؛

امروزه آمریکا، انگلیس، فرانسه و رژیم غاصب صهیونستی و برخی دیگر از کشورهای به اصلاح متمدن غربی و اروپایی و نیز حکومت‌های وابسته و گروهک‌های پرورده و تروریست آنها، با همه امکانات به جنگ سخت‌افزاری و نرم‌افزاری با فرهنگ مسجدی و عقاید نورانی و نجات بخش پیامبران الهی؛ می‌پردازند.

که اقدامات زیر، نمادهایی از تلاش‌های شیطانی و مرموز و ضد بشری آنهاست:

1. برگزاری مسابقه کاریکاتور در توهین به پیامبر بزرگ اسلام، توسط خبرگزاری‌های غربی.

2. برگزاری جشنواره جوک علیه ادیان و مذاهب.

3. انفجار در مسیر کاروان‌های زیارتی.

4. انفجار مسجد دیسی در یوسف خیل (ولایت پک‌تیای افغانستان).

5. انفجار مسجد براثا در بغداد، با 77 شهید و 130 زخمی.

6. انفجار مسجد جامع زاهدان، با 28 شهید و حدود سیصد زخمی.

7. تخریب مساجد صعده، توسط جنگنده‌های آمریکایی.

8. ممنوعیت ساختن مناره برای مساجد در سوئیس.

9. اختلاف افکنی در میان فرزندان مساجد در بلاد گوناگون.

10.حمایت و پشتیبانی از جذب و سازماندهی و تربیت عناصر وحشی داعشی و تکفیری و منافق در جهت ایجاد و گسترش نا امنی در بلاد اسلامی از جمله ایران و ترویج اسلام هراسی.

این اقدامات اگر چه قلب و وجدان انسانهای آزادی خواه جهان از جمله مسلمانان را جریحه دار کرده و می کند اما از حیثی عدوا شود سبب خیر گر خدا خواهد، زیرا اولا؛ با این اقدامات کور و مرموز باعث ایجاد حساسیت بیشتر نسبت به یگانه روزگار و پیامبر رحمت و امنیت و عدالت (رسول گرامی اسلام حضرت محمد صلی الله علیه و آله) و مکتب نجات بخش او یعنی اسلام عزیز می شوند و این موجبات تحقیق و آشنایی بیشتر و سپس جذب و اقبال از منطق فطری و وجدانی آن بزرگوار را بدست دشمنانش فراهم می سازد. و ثانیا؛ احساس خطر اردوگاه شیطان و نظام سلطه از بیداری و اتحاد و همکاری فرزندان مسجدی دنیای اسلام و در نهایت باعث غرور و عزت و اقتدار بیشتر پیروان مکتب اسلام، بویژه در بین ملت های تحت ظلم و ستم در تمامی جهان می شوند. زیرا وقتی منطق قوی و الهام بخش نبوی(ص) و فرزندان معصوم و پاکش همچون امام حسین (علیه السلام) به گوش ملت های تشنه ی عدالت و پاکی و امنیت می رسد، بطور طبیعی و وجدانی و فطری ناخودآگاه جذب و شیفته رسول خدا، پیامبر رحمت می شوند و جالب اینکه علیرغم این تجره ی تاریخی بازهم دشمنان احمق و نادان، دست از اهانت و توهین به ادیان آسمانی و محبوبترین انسانهای روی زمین، آن هم در کشورهایی که بر حسب ظاهر ادعای آزادی بیان دارند؛ بر نمی دارند. براستی چرا در کشورهای باصطلاح حامی حقوق بشر و آزادی بیان هر از چند گاهی شاهد تهاجم و تخریب و آتش زدن مساجد مسلمانان هستیم؟ آیا جریانهای استکباری و الحادی با فیزیک مساجد و درب و دیوار و مناره و محیط سرزمینی آن مشکل دارند که اگر چنین باشد چرا هرگز متعرض مساجد مناطق و کشورهای تحت سلطه خویش همچون عربستان و... و. که بعضا یادآور مسجد ضراری دیگر هستند نمی شوند؛ که اتفاقا توسط پیامبر اسلام دستور تخریب آن داده شد تا نطفه ی فتنه و نفاقی که تحت پوشش مسجد جریان و جان گرفته بود خشکانده و سوزانده شود. با کمی مطالعه و دقت بخوبی می شود فهمید که خصم دون با فرهنگ مسجدی آنهم مسجد زنده و زنده کننده و طراز تمدن اسلامی و نیز طراز انقلاب اسلامی همواره مشکل و دشمنی داشته و دارد. مسجد پویا و الهام بخش که بسان سنگر و خاکریزی فعال و پرشور و دائم در حال مقاومت و مبارزه باشد و انسانهای مظلوم و تحت ستم را به اتحاد و انسجام و جهادی تمام عیار برای رهایی از هرگونه پلشتی و فساد و تباهی در شبکه عظیم مساجد جهان اسلام؛ فراخوانده و سازماندهی نماید. این چنین مساجدی البته برای تشنگان عدالت و امنیت و پاکی، کانون امید و پناه مطمئنی است و برای صاحبان و تشنگان قدرت و ثروت مادی و شیطانی؛ خطرناک و غیر قابل تحمل است.

2- شاخصه های اصلی مسجد تراز انقلاب اسلامی؛

مسجدی می تواند تراز انقلاب اسلامی باشد که روح حاکم بر کلیه جهت گیری ها و برنامه های آن مطابق با ارزشها و آرمانهای انقلاب اسلامی بوده باشد و کلیه دست اندرکاران و مدیران و حتی نمازگزاران آن نیز از روحیه انقلابی که متجلی در عمل و رفتار مجاهدانه و ایثار گرانه می باشد برخوردار باشند. امام خامنه ای (مدظله العالی) در بیانی کوتاه اما کامل و نافذ پنج شاخص انقلابیگری و انقلابی بودن را تبیین می فرمایند که بطور قطع می تواند شاخص مسجد انقلابی و طراز انقلاب اسلامی نیز باشد :

1-پایبندی به مبانی و ارزشهای اساسی انقلاب اسلامی

2-هدف گیری آرمانهای انقلاب و همّت بلند برای رسیدن به آنها

3-پایبندی به استقلال همه جانبه کشور (استقلال سیاسی، استقلال اقتصادی، استقلال فرهنگی که مهمتر از همه است و استقلال امنیتی

4-حساسیت در برابر دشمن و کار دشمن و نقشه ی دشمن و عدم تبعیت از او که البته باید دشمن را شناخت، نقشه او را فهمید و از تبعیت دشمن سرباز زد، عرض کردیم که قرآن این عدم تبعیت را (جهاد کبیر) نا نهاده است

5-تقوای دینی و سیاسی که این بسیار مهم است. این پنج شاخص اگر در کسی وجود داشته باشد قطعا انقلابی است، حالا درجات انقلابی بودن، همان طور که عرض کردیم مختلف است. » (حرم امام خمینی، 14/3/ 95 )

حال با این رویکرد و جهت گیری اساسی و کلی به برخی از مهمترین شاخصه های مسجد تراز انقلاب و جامعه و نظام ولائی و اسلامی، به اختصار خواهیم پرداخت :

1-2- تمدّن ساز و تحول آفرین:

کانون محوری و پایه اصلی تمّدن سازی در مکتب اسلام " مسجد " است، گواه این امر اولا سابقه تمدنی اسلام و سیره پیامبر اکرم (صل الله علیه وآله) و ائمه معصوین (سلام الله علیهم) و بزرگان دین و ثانیا پيشینه انقلاب اسلامی و نقش مساجد بعنوان سنگر و کانون اصلی تحولات سیاسی و فرهنگی و اجتماعی در جامعه انقلابی ایران اسلامی می باشد.

حرکت در مسیر تمدّن سازی اسلامی از جمله منویّات بنیان گذار کبیر انقلاب اسلامی و رهبر معظّم انقلاب بوده و هست و امروز دیگر صحبت از مسیری که با بعثت پیامبر اعظم (ص)، واقعه عاشورا، سلسله فقاهت، حدوث انقلاب کبیر اسلامی در ایران به رهبری امام خمینی (ره) و پیمایش گام های تکاملی این انقلاب با هدایت ولی فقیه جامع الشرایط تا رسیدن به عصر ظهور تعریف می شود، صحبتی شناخته شده و آشنا در سطح جهانی است. بدیهی است که هر گونه طرح ریزی راهبردی در نظام جمهوری اسلامی ایران که با هدف تحقّق آرمانهای انقلاب اسلامی و الگو ی کارآمد و موفق نظام سیاسی مبتنی بر ارزشهای دینی و مکتبی، برای ملت ها و کشور های دیگر می تواند باشد؛ در صورت عدم توجّه به این مسیر، اندیشه و سیاستی به جا نخواهد بود.

با بازتعریف مفاهیم ارزشی و نوسازی ظرفیّت های تمدّن ساز، به ویژه با تکیه بر چهار نهاد مقدّس «مسجد، حوزه های علمیه، بسیج و خانواده» به عنوان ارکان چهارگانه ی نظام سازی مسجد محور می توان و بلکه باید الگوی پیشرفت و عدالت را برای پی ریزی «دولت و کشور اسلامی» که مقدّمه «تمدّن سازی اسلامی» است در گام دوّم انقلاب بازنویسی و مورد توجه قرار داد.

راهبرد اساسی در اینخصوص، "جبهه سازی مردمی" است. چیزی که موجب تکوین، تحوّل و تکامل انقلاب اسلامی بوده و بلکه هزاران بار مورد تأکید امامین انقلاب قرار گرفته است. ما در مسیر انقلاب نیز در موارد متعدّد، تجربه های موفّقی از آن را داشته ایم. البتّه، در سالهای بعد از انقلاب، در بسیاری از زمینه ها از ظرفیّت جبهه سازی مردمی به درستی استفاده نشده است. به عنوان مثال، در تحقّق اقتصاد مقاومتی و یا در ترویج فرهنگ جهادی، مردم به درستی به مشارکت گرفته نشده اند. جامعیّت بخشیدن به فرآیند جبهه سازی مردمی و مستمر، منسجم و موزون نمودن آن، محور اصلی این راهبرد است.

جوهره ی این راهبرد که بمنزله ی کانون و سنگر اصلی تحقق جبهه سازی مردمی تلقی می گردد، "مسجد محوری" است. مسجد در حوزه های تمدّنی اسلام اعمّ از شیعه و سنّی در بیش از 1400 سال گذشته نقش محوری ایفاء کرده است. خداوند در آیه شریفه 96 از سوره مبارکه آل عمران می فرماید : "اِنَّ اوّل بَیتٍ وُضِعَ لِنّاس لَلَّذی بِبَکّه مُبارَکاً و هُدیً لِلعالَمین". این یعنی مسجد هم جنبه برکت و معاش دارد و هم جنبه هدایت گری، سعادت زایی و معاد. مقام معظّم رهبری نیز در تاریخ 18 مهر 1389 در پیام به نوزدهمین اجلاس نماز به دوگانه های به هم پیوسته ای که نمایان کننده تصویر مسجد اسلامی هستند و فاصله آن را با عبادتگاه های رایج در ادیان دیگر روشن می کنند، اشاره فرمودند. مسجد طراز با کارکردها و شاخص های منحصر بفردی که دارد محور نظام سازی فرهنگی و غیر فرهنگی است. البتّه ملاحظه داریم، رویکردی که ما در حال حاضر به مسجد مشاهده می کنیم یک رویکرد حدّاقلی در حدّ "معنوی سازی فردی" است و با دو رویکرد میانی و حداکثری یعنی "نظام سازی فرهنگی" و به خصوص با "تمدّن سازی اسلامی" فاصله دارد. در واقع نهادهای وارداتی و حتی موازی مساجد در محلات، بسیاری از این کارکردها را یک به یک به یغما برده اند و این حساب دو دو تا چهارتاست که اگر شما جای خودتان را به دیگری دادید، می آیند و برای شما برنامه ریزی، تصمیم گیری و عمل می کنند.

2-2- تربیت زمینه ساز ظهور:

نهاد مسجد و مراکز مذهبی، مهمترین نهاد در انسجام بخشی و جمع گرایی توحیدی، برای شکوفایی و تربیت سرمایه ی نیروی انسانی با رویکرد مهدوی است. چه آنکه محوری ترین برنامه مساجد و هیئت ها و مراکز مذهبی، اصل تجمع و گردهمایی معنوی است و این خود می تواند با رویکرد حفظ انسجام و اعلان حضور و آمادگی مهدوی صورت پذیرد.

مسجد تراز در عصر غیبت و انتظار، روح و جان برنامه ها و جهت گیری راهبردی فعالیت هایش، تربیت زمینه ساز ظهور و یا ایجاد آمادگی همه جانبه جامعه اسلامی و مردم برای یاری امام زمان عج باید باشد. زیرا با استفاده از احادیث و روایت حوزه مهدویت و ماهیت انتظار، تا مردم به اوج درک و نیاز و نیز آمادگی نرسیده باشند امر فرج و ظهور، اتفاق نخواهد افتاد. بنابراین در راس همه ی نهاد ها، این مسجدتراز انقلاب و نظام اسلامی است که دارای ظرفیت و استعداد مناسب برای تأمین و مهیا سازی این آمادگی می باشد.

3-2- انسجام بخشی و وحدت آفرینی با محوریت آرمانها و ارزشهای انقلاب اسلامی؛

از آنجا که مسجد تراز انقلاب بمنزله سنگر اصلی و محوری انقلاب اسلامی شناخته می شود بنا براین باید خروجی تمامی برنامه های مسجد در جهت پایبندی به مبانی و ارزشهای اساسی انقلاب اسلامی و بلکه رشد و ترویج و تقویت آن باشد. چنانکه امام خامنه ای (مدظله) نیز یکی از شاخصه های انقلابی گری و انقلابی بودن را همین امر تاکید دارند.

انسجام بخشی به آحاد مردم بویژه عناصر انقلابی ونیز تقویت مؤلفه های وحدت و همدلی و برادری و برابری در بین توده ی مردم، حول محور ارزشها و آرمانهای انقلاب اسلامی، جهت گیری اساسی و بنیادین مسجد تراز انقلاب است.

4-2- تعلیم و تربیت؛

(ارتقاء معرفت و بصیرت دینی و انقلابی و سیاسی (علم افزایی و بصیرت افزایی))

مسجد تراز، کانون معرفت و بصیرت دینی و سیاسی است، مسجد با محوریت نیایش و ذکر خدا بمنزله دانشگاهی است که اساسا درس حکمت و دین در آن جریان می یابد، ارتقاء سطح پایگاهی پویا و سرزنده می سازد. مسجد تراز انقلاب به همان میزان که به برنامه های معرفتی و معنوی و عرفانی اهمیت می دهد برای برنامه های اجتماعی و سیاسی نیز اهمیت قائل است. تعمیق معنویت و بصیرت افزایی سیاسی دو روی یک حقیقتند که در بستر مسجدتراز انقلاب اسلامی به موازات هم مورد توجه قرار میگیرند. چه بجاست در جدول برنامه های هفتگی مسجد شبی به گفتمان انقلاب و مباحث بصیرتی (سیاسی و اجتماعی) اختصاص یابد.

سیره عملی پیامبران الهی و اولیاء خدا و به تبع آنان علمای وارسته و وظیفه شناس، همواره هدایتگر و معرفت افزایی و تربیت انسانهای شایسته بندگی خدا بوده است. هدایت معنوی، تربیتی، اخلاقی، و حتی هدایت سیاسی و اجتماعی آحاد مردم با استفاده از سنگر و کانون مسجد، روش جاری انبیاء و ائمه اطهار (سلام الله علیهم) و علماء بوده است.

5-2- پرورش نیروی انسانی تراز انقلاب و نظام اسلامی (کادر سازی)؛

شناسایی، جذب، سازماندهی، آموزش و بکار گیری استعدادها.

در نظام ولایی و دینی و انقلابی این توقع و انتظار می رود که با نگاه محله محوری، در بستر مساجد شناسایی استعداد ها و ایجاد زمینه های شکوفایی و تربیت و آموزش های لازم با هدف کادر سازی برای جامعه و انقلاب صورت پذیرد و البته از این رهگذر نیز باید این باور در بین مدیران و مسئولان کشوری تقویت گردد که بهترین مکان برای جذب نیروی انسانی، و سازماندهی و آموزش و گزینش و بکار گیری؛ مساجد می باشند.

6-2- تصمیم سازی؛

مسجد تراز انقلاب، با جذب و سازماندهی استعدادها و ظرفیتهای فکری و علمی و نخبه محل بطور نظامند و اثر گذار در مقام تصمیم سازی در سطح محله و بلکه در سطح ملی می تواند پشتوانه ای برای مدیران خرد و کلان جامعه و نظام اسلامی بشمار آید. این در حالی استکه در گام نخست انقلاب (چهل ساله اوّل) یکی از غفلت های اساسی چه بسا همین معنا ست که عوارض و آسیب هایی را دامن زده است. زیرا در گذر زمان با بروز مسائل و مشکلاتی از قِبل فلسفه سیاسی حاکم بربرخی گلوگاه های تصمیم ساز و تصمیم گیر در کشور، تئوری ناب " سیاست ما عین دیانت ما و دیانت ما عین سیاست ما " در معرض چالش جدی قرار گرفته است. سکولاریزه شدن قابل توجهی از مساجد، عدم همگرایی و همپوشانی مساجد و بعبارتی جزیره ای عمل کردن مساجد، خالی بودن مساجد از نسل جدید (نوجوانان و جوانان) و دیگر دغدغه ها و ضعف های محسوس وملموسی که وجود دارد در کنار ظرفیتها و استعداد و زمینه های پیشرفت فراوانی که مساجد دارند بارسنگینی از مسئولیت را متوجه همگان بویژه ارباب فرهنگ و صاحب نظران و مدیران فرهنگی کشور مینماید.

آنچه اکنون مورد نگرانی جدی است این است که در گذر زمان به دلایلی ازجمله سوء برداشت از موضوع استقلال نهادهای دینی و عدم وابستگی به دولتها، نوعی از سکولاریزم و به تبع آن اندیشه‌های لیبرالی بر تار و پود جامعه اسلامی سایه انداخته و باعث گردیده است تا دیواری سخت و بلند بین مسجد و نقش تمدن ساز و تصمیم ساز آن با سیستم‌های سیاسی و فرهنگی و اجتماعی کشور بوجود آید. این در حالی است که دستگاه‌های تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز و ساز و کار حاکمیتِ بر آمده از انقلاب اسلامی، ریشه در مساجد و فرهنگ دینی و مسجدی داشته و دارد. غفلت و بی‌تفاوتی و اشرافی گری و خواب رفتگی بسیاری از خواص و مدیران باعث گردیده است تا سنگر و خاکریزهای اصلی نظام و انقلاب اسلامی یعنی مساجد به حاشیه رانده شده و بسیاری برای حفظ موجودیت خود، سکولاریزه شدن و نوعی بی‌تعهدی و بی‌مسؤولیتی نسبت به مسائل اجتماعی و سیاسی و فرهنگی را پیشه خود سازند!

7-2- زنده و پویا، پاکیزه و تمیز و بدور از هرگونه اذیت و دلزدگی همسایگان؛

مسجد تراز انقلاب اسلامی از هرگونه عمل مکروه و ناپسند و از هرگونه پلیدی و پلشتی بدور می باشد. طیب و طاهر و تمیز و پاکیزه و مبرای از هر گونه آلوده گی ظاهری و معنوی، دارای جاذبه های گوناگون، چه بلحاظ برنامه های جاری و چه بلحاظ وضعیت ظاهری و فیزیکی، زیرا غذای پاکیزه، ظرف پاکیزه نیز طلب می نماید. مسجد از حیثی برای اهل محل به منزله خانه اوّل آنان محسوب می گردد و لذا تمیزی و پاکیزگی اگر از الزامات یک خانه طراز اسلامی است به مراتب تمیزی مسجد از اولویت بالاتری برخوردار می باشد و در مسجد نه تنها باید از هرگونه اخلاق ناپسند همچون گفتگوی از امور دنیوی، غیبت، نمامی، لهو و لعب و هرگونه امور شخصی بدور باشد بلکه باید بلحاظ ظاهری نیز از هرگونه ناپاکی و بهم ریختگی نیز مبرا و بدور باشد. چه نیکوست جمعی از نمازگزاران با تشکیل تیمی، نظافت و انتظامات (محیط درون و بیرون) مسجد را بعهده داشته باشند.

گاهی شیوه نادرست برخی مبلغان و متولیان مساجد، سبب می شود که آحادی از همسایگی نسبت به مسجد اکراه دارند و می خواهند در جایی سکونت داشته باشند که از سر و صداهای ناشی از اجرای غیر صحیح برنامه های فرهنگی مسجد بدور باشند. پرواضح است اگر امنیت و آرامش همسایگان ملحوظ گردد و برنامه های تبلیغی مساجد با نشاط و متنوع باشد، طبیعی است که هر مسلمانی نه تنها همسایگی با مسجد را افتخاری معنوی می داند، بلکه می کوشد در این تلاش ها مشارکت داشته باشد و در حد توان نسبت به تقویت و گسترش فعالیت های فرهنگی مسجد اهتمام ورزیده و آن را فضل و امتیازی برای خویش تلقی نماید.

حضرت امام خمینی - قدس سره - در کنار سفارش های وافی و تاکیدهای مکرری که نسبت به برپایی شعائر دینی و حفظ رونق و فعال بودن محافل دینی و مساجد داشته اند، برحسب مقتضیات و به مناسبت هایی مسلمین را به رعایت موازین شرعی و احتراز از اذیت دیگران در هنگام مراسم مذهبی توجه می داده اند. ذیلا گزیده ای از سخنان این روح قدسی و عبد صالح خداوند از نظر خوانندگان می گذرد:

«. . . گاهی می شود که کارهایی به ظاهر اسلامی، لکن با بی توجهی و خلاف اسلام واقع می شود، . . فی المثل اشخاصی می خواهند خدمت بکنند ... لکن گاهی در کیفیت عمل طوری می شود که معصیت می شود ... کارهایی انجام می دهند که با موازین اسلامی درست در نمی آید ... مثل این که نصف شب ها شروع می کنند به فریاد و شعار دادن و دعا خواندن و تکبیرگفتن در صورتی که همسایه ها هستند و ناراحت می شوند، مریض ها هستند، معلولین هستند ... و این ها رنج می برند و شما یک چیزی را که می خواهید عبادت باشد معصیت کبیره می شود ... .

اگر در سحرماه مبارک رمضان، فرض بکنید یک عده ای بخواهند دعای وحدت بخوانند، خوب می شود در داخل منزل خودشان در داخل آن محلی که هستند ... خودشان بخوانند، برای خدا می خواهند بخوانند و بلندگو اگر دارند ... در داخل بگذارند که صدا بیرون نیاید، گاهی اشخاصی می آیند و شکایت می کنند که تمام آرامش ما را بعضی از این گروه ها به هم می زنند و حتی ما خواب نداریم، شما می خواهید یک کار عبادی بکنید، می خواهید تظاهر کنید، می خواهید چه بکنید؟ تبلیغ کنید، دعا بخوانید شما، دعا بین خودتان و خداست، فرضا بخواهید یک اجتماعی باشد که در آن دعا خوانده بشود، این جا نباید بلندگوهای بزرگ را ... بیرون بگذارند و تمام افرادی که در این محله هستند یا محله های دور هستند رنج ببرند از این کار، اینها معصیت کبیره است که الآن که متوجه شدید، دیگر عذر ندارید، اذیت مسلم و آزار مؤمنین از بزرگ ترین گناهان کبیره است ...» (صحیفه نور، ج 16، ص 244 - 243 .)

از حضرت آیة الله العظمی گلپایگانی پرسیده اند: صبح ها که مردم خوابند، اذان گفتن با بلندگو چه صورت دارد؟ آیا مردم آزاری هست یا نه؟ ایشان پاسخ داده اند: اذان گفتن هرچند موجب بیدارشدن دیگران شود جایز است. مگر یقین کند که موجب مرض یا شدت مرض کسی شود. (مجمع المسائل، آیة الله العظمی گلپایگانی، ج 1، ص 162، سؤال 138 .)

در استفتایی از حضرت آیة الله العظمی اراکی پرسیده اند: آیا بلند کردن صدای اذان از مسجد مخصوصا اذان صبح در صورتی که همسایگان مسجد اعتراض می کنند و اظهار می کنند صدای اذان موجب اذیت و آزار آنها می شود، جایز است یا نه؟

ایشان در جواب خاطر نشان ساخته اند: اذان شعار اسلام است و ملازمه غالبی دارد با بیدارشدن همسایگان مسجد، ولی در صورت استلزام ضرر، احوط آن است که صدای آن را طوری تنظیم کنند که حتی الامکان موجب اضرار به همسایگان نشود. (رسالة توضیح المسایل آیة الله العظمی اراکی، ص 602، بخش پاسخ به استفتاها.)

8-2- مدیریت فرهنگ عمومی و توده ای؛

مسجد تراز انقلاب همواره خود را در برابر افکار عمومی و فرهنگ توده ای مسئول می داند. و لذا علاوه بر برنامه های جاری و هفتگی خود برای حفظ انسجام عناصر مسجدی و تقویت روحیه انقلابی و جهادی اهتمام ویژه ای دارد و لذا سازماندهی و راه اندازی اردو های جهادی، نماز جمعه، مناسبتهای مذهبی و انقلابی، حضور در صحنه های انقلاب، برنامه های فرهنگی هنری و ... اهمیت فوق العاده ای قائل است. کانونی است برای حفظ و تقویت روحیه انقلابی و ایثار و فرهنگ و عمل جهادی، پایگاهی است برای حمایت و پشتیبانی از ارزشهای انقلاب و نظام اسلامی و انقلابی، سنگر و خاکریز اول است برای پاسداری از ارزشها و آرمانهای جامعه و...

9-2- جوانگرا؛

میدان دادن به جوانان در تمامی عرصه هایی که ظرفیت و استعداد لازم را دارا هستند، عهده داری مدیریت میدانی مساجد توسط جوانان در ضمن احترام به پیشکسوتان و بهرمندی از تجربیات ارزشمند آنان با ایجاد ارتباط مفید و مؤثر.

سردار دلها شهید سپهبد حاج قاسم سلیمانی با همان ادبیات ساده و در عین حال قاطع همیشگی اش، خطاب به امامان جماعت مساجد اینگونه فرمودند: «کسی که نتواند سربازانش را حفظ کند، خطش سقوط کرده و اگر جوانانی از مسجد رفتند خط آن امام جماعت شکسته و سقوط کرده است. » ( 19/5/1396)

10-2- برخوردار از پایگاه مقاومت بسیج فعال (خواهر و برادر)؛

مسجد تراز انقلاب اسلامی برخوردار از پایگاه مقاومت بسیج (خواهر و برادر) است. چه آنکه سنگر بودن مسجد برای انقلاب بدون آن لطفی ندارد. مسجد انقلابی نه تنها از ایجاد پایگاه مقاوت استقبال می کند، بلکه در مقام حمایت و پشتیبانی از هر گونه اهتمام و تلاشی دریغ نخواهد داشت و از همه مهمتر سازوکار حاکم بر کلیه برنامه ها و جهت گیری های مسجد بر مبنای فرهنگ بسیجی است.

شناسایی استعدادها و جذب و سازماندهی و تربیت و آموزش و ایجاد آمادگی همه جانبه متناسب با شرایط جامعه و انقلاب و در نهایت بکار گیری عناصر بسیجی و انقلابی در عرصه های مختلف و مورد نیاز، از جمله ماموریت های پایگاه مقاومت بسیج در مسجد و محله است.

11-2- مدیریت نافذ و مردمی و روح بخش با برنامه های راهبردی و مناسب؛

مسجد تراز انقلاب اسلامی مسجدی است با برنامه و طرح راهبردی مناسب. برنامه ای فراگیر و رشد دهنده و پیش برنده برای تمامی اقشار، از مقطع طفولیت تا هنگامه مرگ و از زندگی فردی و شخصی تا حیات اجتماعی. اساسا هر محله و روستا و شهر و دیاری، اقتضائات خاص خودش را دارد، چنانکه هر جامعه و مردمانی به تناسب تنوع فرهنگ های بومی و سنت های قومی و اقلیمی، از حال و هوای خاص خود برخوردار می باشد؛ از این روی ازمساجد نیز به تناسب این اقتضائات متنوع، انتظارات مطابق با شرائط و ویژه گی های حاکم و جاری در هر منطقه و محلی می رود. مسجد تراز جامعه انقلابی و اسلامی بمنزله کانون درمان دردها و بیماری های فکری، اعتقادی، تربیتی، سیاسی و اجتماعی و... باید با برنامه های مشخص و هدفمند و نیز طرح های راهبردی مناسب و شفا بخش، بتواند اثر گذاری مطلوب در رفع نیازهای مردمان پیرامون خود بویژه نمازگزاران مرتبط با مسجد را داشته باشد تا مسجد مطلوب و شایسته، شناخته بشود.

12-2- هم افزا با رویکرد تعاملی و منعطف و به روز؛

از جمله شاخصه های مسجد تراز انقلاب این استکه : در عین الهام از روشهای سنتی و تجربه پیشینیان که درس و عبرتی برای آیندگان است، به تناسب شرایط زمان دارای ابتکار عمل و اقدام بلکه جلوتر از زمان باشد. و در عین حفظ استقلال، هم افزا با دیگر بازیگران عرصه فرهنگ دینی و انقلابی قرار داشته باشد. زیرا بطور طبیعی در جامعه ی اسلامی و انقلابی چه بسا تشکل های مردم نهاد و یا وابسته به دولت وجود دارند که در کنار کارکردهای مساجد به امور فرهنگی و یا حتی مناسبتی و مذهبی نیز می پردازند. آنچه در ایخصوص حائز اهمیت است این استکه در جامعه ی دینی و انقلابی با محوریت مسجد، نوعی هم افزایی و هم پوشانی در این رابطه حاکم و اعمال گردد و این می طلبد اولا شأن و جایگاه و یا نقشی نظامند بر ای مساجد در جامعه ترسیم و بلکه در سطح ملی به تصویب برسد تا همگان خود را در تنظیم با این کانون محوری موظف بدانند و دیگر اینکه مساجد نیز ظرفیت مدیریتی و هدایتی و اشراف خود را تقویت و در حد قابل قبولی برسانند.

13-2- پناهی برای همه؛

مسجد تراز انقلاب اسلامی، مأمن و ملجأو پناه گمراهان و درماندگان و نیازمندان می باشد. اهل مسجد به یمن توفیقی که برای حضور در مسجد دارند، بمنزله مؤمنانی که نسبت به دیگر افراد از شخصیت و وقار و شأن برتری در منظر عامه مردم برخوردارمی باشند و در گرفتاری ها و مشکلات و نیازها بطور طبیعی به آنان بعنوان معتمَد مردم هر محل مراجعه میکنند. و لذا حضور چنین افرادی در محیط مسجد، باعث می گردد که مسجد ملجأ و پناه همگان بویژه درماندگان قرارگرفته و با آغوش باز و دلی گشاده و برخوردی گرم با انسانهای ضعیف و جویای کمک و یاری دارند. مسجد در حالی که مجلی است برای پیرایش دل و اصلاح بیماری ها و آلودگی های باطنی و معنوی، کانونی است برای رفع نیازهای روحی و باطنی و حتی مادی و ظاهری نیازمندان و درماندگانی که به مسجد پناه آورده اند. البته محور این مرجعیت و ملجئیت، قطعا امام جماعت استکه قبلا نسبت به شأن هدایتگری و پدری آن صحبت کرده ایم.

امام خمینی که بیش از همه دغدغه ی محرومان و پابرهنگان را داشت همواره تاکید داشتند که؛ ما روحانیون باید دنبال این مسأله باشیم که با اهتمام تمام، بر امور مسلمین نظارت تام و تمام داشته باشیم :

«خوب پیغمبر سفارش کرده است که باید اهتمام [به ]امور مسلمین [داشته باشید ]اهتمام به امور مسلمین فقط همین است که ما بگوییم نماز چند رکعت است و شک بین کذا چی است؟ این اهتمام به امور مسلمین است؟ مسأله گویی که اهتمام به امور مسلمین نیست. امور مسلمین عبارت از امور سیاسی مسلمین است، امور اجتماعی مسلمین است، گرفتاریهای مسلمین است و کسی که اهتمام به این نکند، به حسب آن روایت، فَلَیْسَ بِمُسْلِمْ. و ما امیدواریم که لا اقل از این دنیا نرویم و مشمول این نشویم که [بگویند: ]شما مسلم نبودید؛ برای اینکه در امور مسلمین اهتمام نداشتید. ما باید دنبال این مسأله باشیم که با اهتمام تمام، بر امور مسلمین نظارت تام و تمام بر امور داشته باشیم. (صحیفه امام، ج‌17، ص: 39)

14-2- مدیریت شورایی و تیمی؛

مسجد تراز انقلاب چه بلجاظ ارائه خدمات مادی و معنوی بر ریل عدالت عمل کرده و پناهی برای همه آحاد مردم بویژه نیازمندان و انسانهای گرفتار است، بلجاظ اداره و مسئولیت و مدیریت نیز قائم شخص خاصی نمی باشدزیرا مسجد وقتی با نیت خالص وقف حوزه دین و مکتب و اقلاب شد اختصاص به فرد یا جریان خاصی ندارد. در عین اینکه محوریت با امام جماعت است و دارای نظم و نظامی از ناحیه هیئت امناء اما روح مشورت و هم افزایی بر آن حاکم است و در همه ابعاد و امور تیمی و شورایی اداره می شود.

بعنوان نمونه می توان ارکان اصلی مسجد طراز را اینگونه معرفی کرد : شورای راهبردی یا اطاق فکر – شورای اندیشه ورزی – شورای اجرایی یا هیئت امناء – شورای فرهنگی و تبلیغات- تیم رسانه و شورای فضای مجازی- شورای پایگاه بسیج- شورای مشاوران جوان مسجد و امام جماعت- شورای تربیت بدنی – شورای بهداشت و مشاوره پزشکی- تیم و یا مرکز مشاوره (خانواده و ازدواج، تحصیلی، حقوقی و کارآفرینی و... و.) – شورای بانوان- شورای هئیت های قرآنی و مذهبی مسجد- شورای امداد و خیریه- تیم و یا ستاد اردوهای جهادی- شورای امر به معروف و نهی از منکر –شورای حل اختلاف و ...

15-2- حلقه وصل بین توده مردم و رهبری و دولتمردان نظام اسلامی؛

مسجد تراز انقلاب، کانونی است برای تبیین منویات رهبری حکیم و فرزانه انقلاب، کانونی است برای حفظ و تقویت روحیه انقلابی و ایثار و فرهنگ و عمل جهادی، کانونی است برای حمایت و پشتیبانی از ارزشهای انقلاب و نظام اسلامی و انقلابی، سنگر و خاکریز اول است برای پاسداری از ارزشهای انقلاب اسلامی و...

حقوق متقابل امت و امام جامعه و یا ملت و نظام حاکم از موضوعات بسیار مهم و اساسی است که در آموزه های اسلامی و نیز آرمانهای انقلاب اسلامی مورد توجه ویژه قرار دارد. زیرا از یک طرف این رهبری و حاکمان نظام اسلامی هستند که با اعتماد و حمایت و پشتیبانی و رای مردم روی کار آمده و مسئولیت خطیر اداره ی جامعه و کشور اسلامی را بعهده گرفته اند و رمز موفقیت خودرا در استمرار این حمایت و پشتیبانی می دانند، (حمایتی که تجلی آن در درک صحیح قوانین و دستورات و منویات رهبری نظام اسلامی و مسئولان امر و اطاعت از آن می باشد.) و متقابلا حقی از ناحیه ی حاکمان اسلامی و انقلابی بر آحاد مردم است که بعنوان ولی نعمتان جامعه و کشور اسلامی بر مواضع و عملکرد مسئولان و مدیران جامعه و نظام، نظارت مفید و مأثری داشته باشند. مسجد تراز انقلاب که در متن جامعه از محوریت اجتماعی و مردمی برخوردار است بواقع اصلی ترین کانونی است برای ایجاد این ارتباط و بمنزله ی حلقه وصل بین افکار عمومی و توده ی مردم و حاکمان و متولیان نظام اسلامی می تواند نقش ایفا نماید. ازطرفی با رصد و تمرکز بر منویات و هشدار ها و توصیه های رهبری انقلاب و مسئولان نظام و تبیین بموقع آن در محیط مسجد، آحاد مردم را از راهنمائی های دیدبان تیز بین جامعه و انقلاب و نیز مسئولان نظام آگاه می سازد. و از طرفی با دعودت از مسئولان امر مردم را در جریان مستقیم سیاست ها و مصالح ملی قرار می دهد و از همه مهمتر زمینه طرح انتقادات سازنده و دیدگاه ها و پیشنهادات مردمی و رساندن آن ها به گوش مدیران و مسئولان نظام را فراهم می کند. بنا براین مسجد تراز انقلاب نقش دوطرفه ای را در جهت قوام و انسجام جامعه بعهده دارد از جهتی پیام و نظرات نظام و رهبران و مسئولان را بموقع و بهنگام برای عموم مردم تبیین و انتقال می دهد و از جهت دیگر مسجد را کانونی برای نظارت مردم و طرح انتقادات و اعتراض ها و نیز پیشنهادات شایسته ی مردمی و انعکاس و انتقال آن به مدیران و مسئولان امر قرار می دهد.

3- کارویژه‌ها و ظرفیت های بالقوه و بالفعل معنوی و تربیتی مسجد طراز انقلاب اسلامی:

1- 3- معنویت افزایی (عبادت و سجود)؛

مسجِد، اسم مکان است از سجود، وسجده نیز دوست داشتنی ترین حالت نزد خدا و شکوهمندانه ترین جلوه عبودیت و بندگی خالصانه که نشانی از خضوع و خشوع در برابرخالق هستی دارد. الزامات و عوامل و نیز مصادیق روشن و تجلی بخش این اکسیر روح افزا در منابع دینی بویژه قرآن و روایات فراوان است که به برخی از آنها اشارتی می شود :

2- 3- ذکر ویاد خدا؛

ذکر و یاد خدا امری است قلبی که باید پیوسته و بلا انقطاع، نیاز اصلی حیات معنوی انسان مؤمن را تأمین نماید زیرا بمنزله آب حیاتی است که همواره از سرچشمه فیض و رحمت الهی جریان می یابد و روح و روان و دل و قلب انسان تشنه معرفت و معنویت را سیرآب می سازد، ذکر خدا عالی ترین مرحله عرفان و خودسازی است، چه آنکه انسان ذاکر را به آخرین مرحله کمال و بلکه رسیدن به حریم آرامش بخش قرب و وصل به ذات اقدس اله می رساند و مسجد حریم مقدسی است برای خلوت گزینی با رب ودود و دست یازی به چنین اطمینان و آرامش روحانی؛ چنانکه فرمود : "الا بذکر الله تطمئن القلوب"

3- 3- اقامه نماز؛ مظهر توحید و عبودیت؛

عالی ترین مصداق ذکر خدا و برترین عبادتها؛ نماز است. ولذا اقامه نماز در بهترین حالتها یعنی (جماعت) و در بهترین وقت یعنی (اول وقت) و در بهترین مکانها یعنی (مسجد)؛ سفارش شده است. «إ ِنَّنِی أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِی وَ أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْرِی = همانا منم اللّه، جز من خدایی نیست، پس مرا بندگی کن و نماز را بپادار تا به یاد من باشی. »

بنابراین مسجد چه بلحاظ فردی و چه اجتماعی کانونی است برای تنظیم همه افکار و اعمال و روش و منش و رفتار و اخلاق با اوامر و نواهی الهی و دستورات پروردگار عالم، چه آنکه محل تجلی توحید عبادی، ربوبی، افعالی و صفاتی همین مسجد می باشد. وقتی در چند نوبت شبانه روز از طیف های مختلف برای اقامه نماز جماعت در مسجد گردهم می آیند و همه در صفوف منظم و با آهنگی واحد پشت سر امام جماعتی عادل، رو به قبله ای واحد، به قیام و قعود با نیتی که حاکی از اخلاص و دوری از هر گونه شرک و پلیدی است؛ می پردازند و قرب و نزدیکی با خالق هستی را زمزمه می کنند، جلوه های منحصر به فردی تجلی می یابد که آثار وبرکات غیر قابل وصفی را بلحاظ روحی و معنوی برای زندگی انسان مؤمن به ارمغان می آورد. جامعه ای که نماز و عبادت خدا در آن اهمیت ویژه داشته باشد و مساجد آن از شکوه و رونق حضور آحاد مردم برخوردار باشد در چنین جامعه ای ضریب گناه و ظلم و فساد بطور چشمگیری فرو خواهد نشست. «وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنکَرِ»

4- 3- نجوا و دعا و نیایش؛

مسجد وعده گاه وصل و ارتباط با خدا و شستشوی دل و پالایش باطن است، محل انس و خلوت با حضرت دوست که با دعا و نیایش و ذکر و مناجات؛ متجلی میگردد. از جمله عوامل تعمیق معنویت در فضای مسجد تراز انقلاب اسلامی، نجوی (خلوت گزینی و درگوشی) با خدای متعال سخن گفتن و یا آشکار وهمراه با تضرع، دعا و نیایش کردن می باشد و بهترین مکان برای این امر قطعا مسجد است، چنانکه امام صادق علیه السلام به داوود بن فرقد؛ فرمودند: «عَرَضَتْ لِی إِلَی رَبِّی تَعَالَی حَاجَةٌ فَهَجَرْتُ فِیهَا إِلَی اَلْمَسْجِدِ، وَ کَذَلِکَ کُنْتُ أَفْعَلُ إِذَا عَرَضَتْ لِیَ اَلْحَاجَةُ ... = هرگاه نیازی به خدایم پیدا کردم، ازاین رو در گرمای نیم روز به مسجد رفتم و من هرگاه نیاز به چیزی پیدا کنم، چنین میکنم. »

در فضیلت دعا همین بس که خدای متعال خود امر بدان نموده است : «وَقَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ ... = مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم. »

5- 3- تلاوت و انس با قرآن؛

در روایات آمده است، هر بنده ای چون اراده کند با خدایش خلوت کرده و گفتگو نماید، سزاوار است قرائت قرآن کند. براستی چه جایی مناسب تر و بهتر از مسجد برای این گفتگو و خلوت با خدای متعال. چنانکه پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) میفرمایند:

«مَا اجْتَمَعَ قَوْمٌ فِی بَیْتٍ مِنْ بُیُوتِ اللَّهِ یَتْلُونَ کِتَابَ اللَّهِ وَیَتَدَارَسُونَهُ بَیْنَهُمْ إِلَّا نَزَلَتْ عَلَیْهِمُ السَّکِینَةُ ... = هیچ گروهی در خانه های خدا گرد هم نیامدند و به تلاوت و بحث در باره کتاب خدا نپرداختند، جز آنکه آرامش الهی برآنان فرود آمد و رحمت الهی آنان را فرو پوشاند، فرشتگان گردآنها را فرا گرفتند و خداوند در جمع جمع کسانی که نزد او هستند، ازایشان یاد کرد.»

6- 3- اعتکاف؛

به معنای توقف و درنگ در جایی و به امر خاصی پرداختن، بگونه ای که متوجه کاردیگری نشود. در عرف جامعه دینی و انقلابی، اعتکاف به معنای اقامت 3 روزه و بیشتر در مسجد برای عبادت و راز و نیاز و سه روز پی درپی روزه دار ی و خلوت با خدای متعال.

عالم کامل شیخ محمد بن یعقوب کلینی در الکافی، بابی در باره اعتکاف آورده است و در حدیث شریفی از امام صادق علیه السلام، از حَلبی اینگونه نقل نموده است : «لا اِعتکافَ الاّ بِصَومٍ فی المسجد الجامع = اعتکاف جز در مسجد جامع صحیح نیست.»

البته اگر چه در لسان روایات بعنوان حکم اولیه انجام اعتکاف در مسجد جامع تأکید شده است، اما این عمل پرصواب و شور آفرین و معنویت افزا در مسجد جامع می تواند برسم اولویت و ارجحیت مطرح باشد. زیرا در شرایط کنونی که بفضل الهی و به برکت انقلاب اسلامی بویژه در سطح کشور اسلامی و مساجد جامع به تنهایی نمیتوانند این سیل گسترده و پرشور و شعور را پاسخگو باشند و لذا نفس اعتکاف در هر مسجدی بر انحصار آن در مسجد جامع رجحان یافته و زلال اعتکاف در چشمه سار کلیه مساجد و البته برسم اولویت دادن به مساجد جامع و محوری هر دیار و و شهر و روستایی؛ ارزش و اثر ناب خود را متجلی می سازد.

7- 3- پالایش باطن (تخلیه، تحلیه و تجلیه)؛

عارفان و سالکان طریق وصل و قرب الی الله، مراحل سه گانه (تخلیه، تحلیه و تجلیه) را همواره به طالبان و تشنگان این راه توصیه می نمایند. مراد از تخلیه، پالایش نفس و قلب و باطن است از پلشتی ها و علایق شیطانی و خبث طینت و کثافات درون، که در قرآن و روایات و نیز سفارشات و عالمان عامل و صاحب نفسان ره یافته به حریم قرب الی الله؛ الزامات و ابزارآن (توبه و استغفار و انابه و اشک و ناله از سر خوف و ترس از رسوایی در قیامت و محشر) بیان گردیده است. و حال آیا پناهگاهی و مأمنی بهتر از مسجد برای آشتی باخدا میتوان یافت.

مسجد طراز انقلاب بویژه در فرصت هایی همچون شب های جمعه با زمزمه دعای شریف کمیل و یا شبهای قدر که با نوای روح بخش الهی العفو شور آسمانی بخود می گیرد و یا در هنگامه نماز های صبح و ظهر و شام بویژه در سجده بعد از نماز و... تبدیل میگردد به کانونی برای اصلاح و جبران ضعف ها م خطا ها و گناهان و در نهایت آشتی با خدای ارحم الراحمین.

8- 3- ارتقاء آگاهی های دینی و مکتبی (تبلیغ و ترویج ارزشهای دینی)؛

محراب و منبر؛ دوبال و دو پایه اساسی هر مسجدی است بگونه ای که با نادیده گرفتن آن مسجد از هویت و جوهره ی مسجدی خود فاصله می گیرد. محراب؛ نماد اقامه نماز در بهترین حالت یعنی جماعت است و بمنزله پیشانی مسجد جهت قبله و همنوائی و همصدائی مؤمنان و نمازگزاران را نشان میدهد و اما منبر که یادگاری از دوران انبیاء الهی بویژه پیامبر رحمت (ص) است نماد تبلیغ و ترویج ارزشهای دینی و وعظ و موعظه و نصیحت و ارشاد و انذار، برای مخاطبان مسجدی است.

9- 3- برپایی مراسمات مذهبی و انقلابی به تناسب مناسبتهای گوناگون از قبیل ماه مبارک رمضان و ماه محرم و صفر و اعیاد و موالید خجسته و شهادتهای اولیائ الهی و ائمه معصومین سلام الله علیهم و نیز مناسبتهای ملی و انقلابی همچون دهه مبارک فحر و هفته دفاع مقدس و تکریم مساجد و ...

10- 3- جهاد تبیین؛

گفتمانهای سیاسی و انقلابی و جلسات بصیرتی در جهت ارتقاء بینش و آگاهی های سیاسی و اجتماعی و فرهنگی.

4- کارکردهای مسجد تراز انقلاب اسلامی :

سرمایه اجتماعی اگر چه با نظامات مختلف اقتصادی، سیاسی، امنیتی و دیگر شئون جامعه ، ارتباط مستقیم دارد اما در تمامی ابعاد از ماهیتی فرهنگی و بلکه ایدئولوژیک برخوردار می باشد. ولذا بعنوان پشتوانه ای برای رشد و پیشرفت و نیز ثبات و جاودانگی جامعه تلقّی می گردد.

از این روی ضروری است که بطور ویژه مورد توجه قرار گیرد، زیرا فرهنگ و تمدن و سبک زندگی فعلی جامعه ی ما نیازمند پالایش و بارگیری تازه و نوین است. اکنون در دهه پنجم پیروزی انقلاب و کسب تجربه نسبتاً موفق حکومت دینی در (چهار دهه ی قبل – گام اول) زمان آن فرا رسیده است تا بفضل الهی در جهت بارور نمودن فرهنگ و تمدن اسلامی ایرانی که یکی از ضروریات جامعه انقلابی اسلامی بشمار می رود اقدامی همه جانبه و بنیادین صورت پذیرد . زیرا با محوریت مسجد تراز که یکی از مهمترین کانونهای محوری تولید سرمایه های اجتماعی است، ظرفیت فوق العاده بالنده و قدرت پیش روندگی بالایی فراهم می باشد.

تنها با رشد این ظرفیت ها و توانائی های فرهنگی و تولید و تقویت سرمایه های اجتماعی است که می توان از تهاجم فرهنگ بیگانه و عوارض جنگ نرم و فتنه های مرموز آخرالزمانی، در امان بود و از این رهگذر ابتکار عمل را نیز به دست گرفت و در نهایت به یک فرهنگ و تمدن مولِّد و مبتکر و مهاجم و پیش رونده؛ تبدیل شد.

سرمایه ی اجتماعی، زیربنای توسعه و پیشرفت اقتصادی، فرهنگی و سیاسی هر جامعه ای است. زیرا رابطه ی عمیق و گسترده بین سرمایه اجتماعی و سرمایه فرهنگی و در نهایت هویت اجتماعی وجود دارد؛ از این روی د رحکومت و جامعه دینی و انقلابی، که همه چیز تحت تأثیر آموزه های سعادت بخش دین و مکتب می باشد و از طرفی کارکرد اصلی و ماهیّت حکومت و جامعه ی دینی، فرهنگی است؛ لذا هویت اجتماعی نیز بدون آن معنا ندارد. در نتیجه ثبات و اقتدار نظام اجتماعی به قدرت فرهنگی وابسته می باشد؛ و میزان قدرت فرهنگی نیز به وجود سرمایه های اجتماعی بستگی دارد. واین حقیقت جز از راه نهادهای دینی بویژه مسجد تراز انقلاب امکان تحقق نمی یابد ولذا در جهت تولید وصیانت از سرمایه اجتماعی، به تناسب آموزه ها و مطابق با معارف دینی و مسجدی لازم است نگاهی هرچند گذرا به اساسی ترین کارکردهای مسجد تراز انقلاب و جامعه و نظام ولائی و اسلامی داشته باشیم.

4-1- مسجد و جهاد علمی (علم افزایی)؛

جهش و پیش برندگی علمی با تشکیل گروه ها و لجنه های علمی و ایجاد فضاهای مطالعاتی و پژوهشی، فرهنگ کتاب خوانی، ایجاد کتابخانه و سالن مطالعه و... و. از موضوعات با اهمیت و لازمی است که مسجد تراز انقلاب با پوشش محیط پیرامونی خود و جذب استعدادها و ایجاد زمینه های رشد و شکوفائی در جهت تحقق آنها گام بر می دارد.

نهضت علمی پیامبراکرم(ص) و نقش آن در پیشرفت علمی مسلمانان، بهترین الگو و نقشه راهی است برای همه ما. راه و رسم پیامبر(ص) در تمام دوران رسالتش گویای تلاش آن حضرت در امر علم‌آموزی و خردورزی مسلمانان است. رسول‌خدا(ص) با تأکید فراوان، همگان را به فراگیری دانش فرا می‌خواندند. ایشان(ص) بر آموزش بخصوص آموزش دینی اهتمام بسیار می‌ورزیدند، بطوری که می‌توان سخنان مکرر رسول‌خدا(ص) درباره آموختن و آموزش دادن کتاب خدا و تلاش‌های علمی پیوسته را از جلوه‌های نهضت علمی نبی‌اکرم(ص) دانست. از این‌رو از همان ابتدای بعثت آموزش دین به عنوان اساس کار آموزشی مسلمانان قرار گرفته بود. (فتال نیشابوری، محمد بن حسن؛ روضة الواعظین، قم، انتشارات رضی، ص 12 و جامع الاخبار، ص 37.)

ایشان پس از هجرت، از مسجد به عنوان پایگاهی برای آموزش در کنار سایر امورات سیاسی، نظامی، و اداری بهره بردند. مسجد در زمان رسول‌خدا(ص) تنها مرکز پرستش نبود؛ بلکه همه گونه تعلیمات دینی و علمی حتی امور مربوط به خواندن و نوشتن در آنجا انجام می‌گرفت. شاید یکی از اسرار اجتماع امور دینی و تعلیمی در مسجد از سوی حضرت(ص) این بود که رهبر عالیقدر اسلام می‌خواست، عملا نشان بدهد که علم و ایمان با یکدیگر توأم و همراهند و هر کجا که مرکز ایمان باشد، باید مرکز علم و دانش نیز باشد.

مسجد علاوه بر اینکه خود بستر و کانونی بوده است برای آموزش های مختلف دینی و مهارتی و علمی، به گواه تاریخ تمدنی اسلام، هرجا که مسجدی بنا گردیده است در جوار آن مدارس علمیه و نیز مدارس جدید در سطوح مختلف ایجاد گردیده است و بواقع به تبع مسجد، مدارس و کانونهای علمی نیزرونقی یافته اند.

مسجد تراز انقلاب در فضا و محیط هایی که در اختیار دارد می تواند با رویکرد آموزشی و علمی و پژوهشی، علاوه بر تیم های اندیشه ورز، به ایجاد مهد قرآن و مدرسه قرآنی، ونیز کانون آموزش زبان و نیز کلاس های کمک درسی و آمادگی برای کنکور، همت گمارد.

مسجد تراز همواره برخوردار از کتابخانه ای است مجهز به مخزن کتاب و سالن مطالعه برای خواهران و برادرانی است که مشتاق و مستعد هستند و بعضا بخاطر شرایط سخت زندگی های آپارتمانی چه بسا امکان آرامش و پرداختن به مطالعه برایشان بسادگی فراهم نمی باشد.

2- 4- مسجد و سبک زندگی اسلامی و انقلابی؛ (کانون مشاوره های حقوقی، خانواده و...)

یکی از اصلی ترین رسالت های مسجد طراز انقلاب، نشر معارف قرآنی و فرهنگ سازی است. مسجد به دلیل جایگاه رفیعی که در اجتماع دارد، می تواند فرهنگ عمومی را بازسازی نماید و سبک زندگی انسان ها را اصلاح کند. نقش جامعه شناختی مسجد، گویای این مهم است که ایجاد تغییرات اجتماعی با مسجد امکان پذیر خواهد بود.

در مسجد مردم با آموزه های دینی آشنا می شوند. مسجد انسان را با پاکان و نیکان همنشین می نماید. اصلاح مفاسد اخلاقی و نابهنجاری های اجتماعی از طریق ارتباط با مسجد تحقّق می یابد؛ زیرا انسان نمازگزار از منکرات و زشتی ها دور خواهد بود:

«اتْلُ مَا أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنَ الْکِتَابِ وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنکَرِ وَلَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ»

آنچه از کتاب به سوی تو وحی شده است بخوان و نماز را برپا دار که نماز تو را از کار زشت و ناپسند باز می‌دارد و قطعا یاد خدا بالاتر است و خدا می‌داند چه می‌کنید. (عنکبوت، ٤٥)

بدون شک مسجد نقشی مؤثر در تربیت مخاطبان خویش دارد؛ زیرا این مأمن الهی نقشی بازدارنده در ارتکاب جرائم و بزهکاری های اجتماعی ایفا می کند. در مسجد اطلاعات مذهبی مخاطبان رشد می یابد، با مسجد ارزشهای انقلابی استمرار می یابد، مسجد در بالندگی اخلاقی نمازگزاران نقشی مؤثّر ایفا می کند. مسجد می تواند با تقویت عنصر عفّت در نوجوانان و جوانان غریزه ی جنسی در آنها را مهار کند. با فراخوانی مسجد؛ جامعه منسجم شده و نظم پذیر می شود. از طریق مساجد می توان بسیاری از هجمه های فرهنگی غرب را کنترل و تضعیف نمود. اعتقادات و باورهای دینی از طریق مساجد، پاسخ شایسته ای دریافت می کنند. فرقه های نوظهور در مساجد با سدّی عظیم مواجه می گردند. همچنین مسجد می تواند بستری مهم برای تربیت انسان های شایسته برای حکومت اسلامی باشد. براین اساس می توان تمام نیازهای خانواده های اسلامی را از طریق مساجد تأمین نمود. (فعّالی، مسجد و سبک زندگی، ص 162 و 163، ١٣٩٣)

4-3 – مسجد و تربیت نسل جدید؛ (کادر سازی و پرورش و شکوفایی استعداد ها)

اسلام برای تعلیم و تربیت اهمیّت خاصّی قائل است؛ چنانکه هر جا سخن از ارسال رسولان به میان می آورد، تعلیم و تربیت و تزکیه را برنامه اصلی آنان معرفی می فرماید. خداوند متعال برای انسان مقرّر فرموده است که به اختیار خود و با پیروی از دستورات پیامبران و برنامه های آسمانی و با کوشش و تلاش پیگیر، کسب تعلیم و تربیت کند و به مقام شایسته انسانی برسد؛ زیرا سرکشی غرایز حیوانی و ظلمات جهل و خواهشهای نفسانی را جز با تربیت صحیح و الهی نمی توان مهار و بر طرف کرد؛ امیرمؤمنان، علی(علیه السلام) می فرماید: «ای اسیران خواهش نفس! کوتاه بیایید و قدم فراتر ننهید، براستی خواستاران دنیا را جز صدای دندان مصیبتها و بلاها نمی ترساند؛ ای مردم! به اصلاح و تأدیب نفوس خویش بپردازید، و بدین وسیله آنها را از آزمندی خوی ها و عادت هایشان باز گردانید» و درباره رهبران و پیشوایان می فرماید که پیش از رهبری، باید به تعلیم و تربیت خویش همّت گمارند: «هرکس خود را پیشوای مردم نمود، بر اوست که پیش از آموزش دیگران، نخست به آموزش نفس خویش بپردازد. و باید پیش از تأدیب و پرورش با گفتار و زبان، با عمل و روش خود دیگران را تأدیب و تربیت نماید. و معلّم و تربیت کننده نفس خود، از معلّم و تربیت کننده مردم به بزرگداشت و احترام سزاوارتر است» رهبر انقلاب می فرماید:"و من کلام له صلّی اللَّه علیه و ءاله: النّاس معادن کمعادن الذّهب و الفضّة» آنچه که در این جمله‌ی شریف و کوتاه و پرمغز مورد نظر است، وجود استعدادهای پنهان در هر فردی از افراد انسان است... ت. در این حدیث میخواهد بفرماید: همچنان که معادنی وجود دارد که در اینها طلا هست، نقره هست - حالا این دو تا را به عنوان مثال ذکر کرده‌اند؛ معادن گوناگونی وجود دارد - و ظاهر کار، سنگ است، خاک است، زمین است، چیزی محسوس نیست، اما اگر بکاوید، اگر بشناسید، اگر قدر بدانید، در زیر همین سنگ و خاک معمولی، یک عنصر گرانبها پیدا خواهید کرد که ارزش آن با ارزش آنچه که در ظاهر دیده میشود، قابل مقایسه نیست، انسانها هم همین جورند؛ یک ظاهری وجود دارد که در حرکات و سکنات و گفتار و رفتار و کردار انسانها، آدم اینها را می‌بیند؛ اما یک باطنی هم وجود دارد که آن عبارت است از استعدادهای متراکمی که خدای متعال در وجود انسان گذاشته است. البته این استعدادها یکسان نیستند ... مربیان بشر، مربیان کودکان و بالخصوص جوانان که میخواهند از این استعدادهای خدادادی که در انسانها هست، استفاده کنند، باید این استعدادها را بشناسند، قدر این استعدادها را بدانند، بعد بروند دنبالش ... انسانها با استعدادهای گوناگونشان، تأمین کننده‌ی نیاز جوامع بشری برای سیر الی‌اللَّه و سیر الی‌الکمال‌اند؛ همه‌ی این استعدادها باید استخراج شود. این، وظیفه‌ی مربیان جوامع را سنگین میکند؛ وظیفه‌ی حکومتها را سنگین می کند. " (بیانات رهبر انقلاب در جلسه درس خارج فقه، 23/11/91.)

4 -4– مسجد و امر به معروف و نهی از منکر؛ (نظارت ملی و عمومی)

«امر به معروف و نهی از منکر» از اساسی ترین و ارزشمندترین وظایف امت اسلام است و هر فردی از اعضای جامعه اسلامی موظف است که مردم را به ارزش‌ها دعوت و از ضد ارزش‌ها باز دارد. دوفریضه الهی که سلامت حیات اجتماعی بشر را هدف و ثمره مبارک خود قرار داده است. دو واجبی که قوام و نهادینه شدن دیگر فرائض و واجبات و اعمال خیر در گرو آن تعریف گردیده است. در این خصوص و دیگر ابعاد مبحث امر بمعروف و نهی از منکر، شما را ارجاع می دهم به کتاب نظارت ملی یا امر بمعرف و نهی از منکر، از همین مؤلف که توسط انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی به چاپ رسیده است. اما نکته قابل توجه این است که اگر چه مسئولیت این دو فریضه مهم متوجه همگان بویژه حاکمان و مدیران جامعه و کشور است ولی نقش اساسی در تبیین و تشریح مباحث آن بیشتر متوجه مساجد و منابر وعظ و موعظه و کانونهای تربیتی مساجد است. و نکته مهمتر اینکه : همه مسجدی ها سخنان زیادی درباره اهمیت امر به معروف و نهی از منکر شنیده و می‌دانیم که اسلام چقدر بر اقامه امر به معروف و نهی از منکر تأکید نموده و برای افراد و ملت‌های که در انجام این امر مهم کاهلی کنند، عواقب و پیامدهای سختی بر شمرده است.

امیرالمومنین علی (ع) می‌فرمایند: «أَوْحَی اللَّهُ تَعَالَی جَلَّتْ قُدْرَتُهُ إِلَی شُعَیْبٍ (ع) أَنِّی مُهْلِکٌ مِنْ قَوْمِکَ مِائَةَ أَلْفٍ أَرْبَعِینَ أَلْفاً مِنْ شِرَارِهِمْ وَ سِتِّینَ أَلْفاً مِنْ خِیَارِهِمْ فَقَالَ (ع) هَؤُلَاءِ الْأَشْرَارُ فَمَا بَالُ الْأَخْیَارِ فَقَالَ دَاهَنُوا أَهْلَ الْمَعَاصِی فَلَمْ یَغْضَبُوا لِغَضَبِی [مجلسی، بحارالأنوار ج : ۹۷ ص : ۹۴ ح۹۵]؛ خداوند عزوجل به شعیب پیغمبر وحی فرمود که من صد هزار نفر از امت تو را عذاب خواهم نمود، چهل هزار نفر از اشرار و بدکاران و شصت هزار از نیکان را، پس شعیب عرض کرد: پروردگارا! این گروه اشرار مستحق و سزاوار عذابند، پس جهت عذاب نیکان چیست؟ خداوند فرمود: همانا نیکوکاران در نصیحت و باز داشتن گناهکاران از اعمال زشتشان سستی و سهل انگاری و سازش نمودند و به جهت غضب من بر ایشان، غضب و خشم نکردند.»

حال با توجه به اهمیت اقامه این امر مهم و مسؤلیت سنگینی که بر دوش همگان است، دست اندر کاران و مدیران مساجد چگونه می‌توانند نسبت به این امر خطیر، نقش آفرینی کنند؟

ایجاد شورای امر بمعروف و نهی از منکر؛

اگرچه بلحاظ رویکردی و هویت مسجد (محراب و منبر)، کلیه ی فعالیت های مسجد جهت گیری امربمعروف و نهی از منکری را دارد اما از این حیث که امر بمعروف و نهی از منکر، استقلالا دو فریضه و واجب الهی هستند و البته در محیط مسجد باید بطور ویژه نیز مورد توجه قرار گیرند، لذا به تناسب الزاماتی که طلب می نمایند؛ باید ساز و کار و ساختاری برای فرهنگ سازی و نهادینه نمودن آن در سطح و محیط محله و جامعه با محوریت و اشراف مسجد تدارک دیده بشود. که بهترین ساختار می تواند شورای امربمعروف و نهی از منکر مسجد باشد. هرچند به اعتقاد ما در حق این دو فریضه الهی متاسفانه اجحاف گردیده و پس از پیروزی انقلاب آنگونه ای که انتظار می رفت و بزرگ معمار انقلاب نیز دستوراتی صادر فرموده بودند؛ عمل نگردید و لذا جامعه از آثار و برکات آن محروم ماند ولی اکنون به نظر می رسد این بار سنگین متوجه مساجد است که اگر نگاه مسجد محوری در نظامات سیاسی فرهنگی کشور حاکم گردد، امید می رود تا حدودی اثرات مطلوب نهادینه شدن این فریضه را در ابعاد مختلفش بفضل الهی شاهد باشیم که مهمترین و اساسی ترینش تضمین سلامت حیات اجتماعی و امنیت اخلاقی و جریان سبک زندگی انسانی و اسلامی و انقلابی است.

5 -4– مسجد و دشمن شناسی (بصیرت افزایی)؛

در نظام و جامعه و حکومت اسلامی مسجد صرفا کاربری عبادی ندارد بلکه علاوه بر آن، مرکز اصلی برای بصیرت افزایی و تعمق باورهای دینی و انقلابی و تربیت نیروهای متعهد می باشد، لذا هم ظرفیت مجاهدت علمی در مساجد وجود دارد و هم ظرفیت مجاهدت عملی و مقر فرماندهی و جایگاه برنامه‌ریزی و مبارزه با کفر و نفاق. قطعا رمز موفقیت در این عرصه که می توان از آن به گام نخست یاد کرد (دشمن شناسی) است، هم شناخت خصم بلحاظ فیزیک (عناصر، میدان، تجهیزات و... ) و هم شناخت شیوه ها و شگرد ها و نیات شوم آنان ؛ در این صورت است که بصیرت، پشتوانه ای برای هدایت و نصرت الهی در برابر دشمنان قرار می گیرد. چنانکه فرمود: «وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا». (سوره مبارکه العنکبوت آیه ۶۹)

در سال‌های گذشته مقام معظم رهبری (حفظه الله تعالی) به عنوان سکان‌دار کشتی انقلاب با توجه مسائل و اتفاقات بر روی واژه‌های مختلفی تأکید فرموده‌اند و این تأکیدات نشان از اهمیت و ضرورت پرداختن به آن مسائل است. تکرار فراوان برخی از کلمات در فرمایشات ایشان، نشان ضرورت بیشتر آن مسائل دارد.

در سال‌های گذشته، دو واژه‌ای که ایشان به مناسبت‌های مختلف به آن‌ها تأکید داشتند؛ یکی «بصیرت» و دیگری «انقلابی بودن» است. بین این دو واژه رابطه معنادار و دو سویه‌ای وجود دارد. هرقدر افراد انقلابی‌تر باشند، بصیرت بیشتری دارند و افراد بصیر نسبت به آرمان‌های انقلاب پایبندی بیشتری خواهند داشت.

مقام معظم رهبری (حفظه الله تعالی) خطاب به عده‌ای از افراد بی بصیرتی که ادعای انقلابی گری دارند، می‌فرمایند: «با بی‌بصیرتی، با نشناختن فضا، با تشخیص ندادن حق و باطل، کرده‌های خودتان را، گذشته خودتان را باطل کردید. ظاهر (شما)، ظاهر ایمان (و مؤمن هستید)، دهان پر از ادعای انقلابی گری؛ اما باطن، باطن پوک، باطن بی مقاومت در مقابل بادهای مخالف است. (بیانات در دیدار جمعی از پرستاران نمونه کشور: 2/1/ 1389 )

4-6 – مسجدو ولایت شناسی و ولایتمداری؛

مسجد بعنوان کانون اصلی تبیین و نهادینه سازی منویات و رهنمود ها و دستورات ولی امر مسلمین، رهبری معظم انقلاب (مد ظله)، درحال حاضر، نقش اساسی را بصورت حلقه وصل توده مردم با امامت و ولایت و رهبری؛ ایفا می نماید. و لذا با الهام از کانون محوری هدایت جامعه یعنی رهبری انقلاب، امر مهم جریان شناسی و استفاده از ظرفیت های محلی، افکار عمومی و هدایت فرهنگ توده ای که از محلات و لایه های زیرین جامعه تأثیر می پذیرد را دنبال می نماید.

مسجد طراز انقلاب؛ هم مکانی است برای شناخت هرچه بیشتر امامت و ولایت و تئوری ناب ولایت فقیه و مبانی آن در عصر غیبت و انتظار و هم محلی است برای تقویت و ابراز مودّت و دوستی با اولیاء خدا و امام و مقتدای جامعه و در نهایت کانونی است برای نهادینه کردن گوش بفرمانی و اطاعت پذیری و تبعیت محض از منویات و رهنمودهای ولی امر مسلمین. بنا براین مسجدی انقلابی است و طراز ارزشهای انقلاب اسلامی است که هم برحسب ظاهر و تجلیات عینی با اهتمام نسبت به شعارهای انقلاب و آنچه که امروزه بصورت دعا برای رهبری انقلاب بعد از سلام نمازها با تکبیرات مناسب توجه ویژه داشته باشد و از این رهگذر شور و نشاطی انقلابی در محیط مسجد بوجود آورد و هم بلحاظ عملی اداره کنندگان آن، مسجد را سنگری زنده و پویا و فعال برای اقدامات و تحرکات انقلابی از جمله تشویق و ترغیب حضور آحاد مردم در نمازهای جمعه و همایشها و مراسمات ملی و انقلابی از قبیل راهپیمائی ها؛ قرار بدهد.

ضرورت شعار مرگ بر ضد ولایت فقیه و مرگ برآمریکا و... بعد از نمازهای جماعت:

یکی از امتیازات و نشانه های مساجد انقلابی این استکه بعد از سلام نماز جماعت علاوه بر توجه به ذکرهای وارده نسبت به ارزشها و آرمانهای انقلاب هم اهتمام لازم را داشته و دارند. بواقع در کنار اقامه فریضه نماز، از دو فریضه دیگر نیز غافل نمی مانند، (تولی و تبری) ابراز علاقه بهمراه وفاداری نسبت به ولایت و نیز ابراز برائت از کفار و منافقین و دشمنان اسلام و مسلمین.

4-7– مسجد و تربیت زمینه ساز ظهور.

تربیت زمینه ساز، مهندسی ایجاد و حفظ آمادگی همه جانبه ی منتظران است که با اندشه ی وجود امام غایب و اهتمام بر انجام وظائف، در جهت زمینه سازی امر مقدس فرج و ظهور، برای رسیدن به کمال مطلوم و جامعه ی در تراز نهضت جهانی مهدوی، صورت می پذیرد. و لذا هدف آرمانی جامعه ی زمینه ساز ظهور؛ (تحقق جامعه توحیدی و حاکمیّت عدل جهانی است) از این منظر؛ هم ما و هم وجو مقدس خود امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) نیز منتظِریم و «لِیُظهِره علی الدّین کلّه» - (صف/9) و منتظَر ما تحقق حاکمیت عدل جهانی توحیدی است.

و اما از آنجا که حجّت خدا، حیّ و حاضر است و آماده تحقق آرمان الهی "اَنّ الارضَ یرثُها عبادی الصالحون " (انبیا/105)

و طبق فلسفه امامت، بنا نیست امام بدون اُمّت ِ تربیت یافته، امر مهم حاکمیت عدل الهی را در عرصه گیتی محقّق سازد، پس این امام است که منتظِر اُمّتی تربیت یافته می باشد و هر گاه اُمّت با ویژگی های مورد انتظار، مهیّا گردید به فضل الهی هنگامه ظهور هم فرا خواهد رسید! و امّا از این حیث که تشنگان عدالت و معنویت، درآرزوی تربیت یافتگی و دست یازیدن به شایستگی های اُمّت در تراز یاران امام، لحظه شماری می نمایند؛ این اُمّت است که منتظِر و چشم به روزگاری دارد که با آمادگی کامل دررکاب امام؛ بیرق سبز مهدوی را بر بلندای گیتی به اهتزاز در آمده ببیند؛ قطعا چنین انتظاری، شور انگیز ترین پدیده است که با نگاهی عمیق و ژرف در مسیر باز مهندسی ساختار تربیتی و تحوّلی شگرف؛ پیش روندگی و زمینه سازی (ظهورونهضت مهدوی) را رقم می زند. والبته در جامعه اسلامی، کانون و سنگر اصلی این تربیت و آمادگی مسجد می باشد.

چه آنکه مهمترین کارکرد تربیت زمینه ساز ظهور بواقع کارکرد اصلی مساجد زنده و پویا و انقلابی نیز می باشد؛ که از آنجمله است : پرورش استعدادهای انسانی؛ یعنی فراهم کردن زمینه رشد استعدادهای آدمی. بنابر این تمرکز بر روی انسان منتظر است تا باتوجه به سه قوه منحصر به خود (اختیار، اراده و عقل) در مدار اصول تربیتی یعنی معرفت و ایمان و عمل صالح؛ مطابق با آموزه ها و الگوهای الهی و توحیدی، در جهت رشد و تعالی و کمال؛ قرار گیرد و بدینسان آمادگی های همه جانبه را در خود به حد مطلوب و در طراز یاران امام عصر عج برساند و این همان کارکرد مسجد تراز انقلاب در جامعه ی اسلامی است.

مساجد طراز انقلاب، بعنوان (سنگرهای اصلی و محوری تربیت زمینه ساز و یارگیری نهضت مهدوی ارواحنا فداه) با الهام از اندیشه ها و منویات امامین انقلاب؛ رهبری حکیم و فرزانه، امام خامنه ای (مدظله) و آرمانهای امام راحل(رض) و شهدای عظیم الشأن انقلاب و نیز به پشتوانه ی نهادهای تربیتی و آموزشی (حوزوی و دانشگاهی و آموزش و پرورش) بویژه ظرفیت شورای عالی انقلاب فرهنگی کشور و با روحیه ی ایثار (جهادی و مقاومت) و تفکر بسیجی و ولایی در بدنه ی فعال ملت و دولت اسلامی؛ در جهت آمادگی همه جانبه برای زمینه سازی امر ظهور و در نهایت تحقق دولت کریمه جهانی مهدوی، تمامی برنامه ها و فعالیت های خود را تنظیم و هدایت می نماید.

8 - 4 - مسجد و فرهنگ و هنر؛

اصلی‌ترین پایگاه‌ فعالیت‌های فرهنگی چه در دوران پیامبر عظیم‌الشان(ص) و چه در دوران ائمه اطهار مساجد بوده‌ است. در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا کنون نیز مساجد محور اصلی فعالیت های فرهنگی و بلکه هنری بویژه در محلات بوده و باید باشد.

مسجد همواره مشعل هدایت، کانون توجه به ارزش‌های والای انسانی، و نشانگر هویت فرهنگ و هنر اسلامی و انقلابی باید باشد تا از این رهگذر بعنوان مرکز پیشگیری و کاهش بزه‌های اجتماعی و ترویج ارزشهای انسانی و اسلامی و انقلابی نقش آفرین بوده باشد. مسجد در اسلام، قلب تپنده حیات این دین حنیف و جایگاه پیوند آسمان و زمین (دو نماد آخرت و دنیا) است، و انسان به عنوان اشرف مخلوقات در آن رشد و تکامل می‌یابد.

لذا مسجد نقش مهمی در ساخت فرهنگ عمومی جامعه دینی دارد که در دهه های اخیر از آن غفلت شده است. رهبرمعظم انقلاب در این باره می فرماید: «روح مسجد، کالبد زندگی را پرنشاط و پرانگیزه می سازد. در هر جا سامان زندگی است، مسجد، مرکز و کانون اصلی است.» (بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب، مورخ:19/7/ ۱۳۹۰)

ارتباط دوسویه دین و فرهنگ پیوسته یک رابطه ناگسستنی و تنگاتنگ بوده است، همان گونه که دین در تمدن و فرهنگ انسان ها و جوامع نقش مؤثری را ایفا می کند، فرهنگ نیز با بهره مندی صحیح از فعالیت های حیات مادی و معنوی انسان ها که وابسته به طرز تعقل صحیح و احساسات عالی است، انسان را در حیات خویش کمک کرده است و عامل تکامل انسان می گردد. تاثیر فرهنگ در هنر اسلامی و معماری و نقش آن در ساخت بناها نیز قابل توجه می باشد.

مسجد طراز انقلاب اسلامی باید از تمامی ظرفیت های فرهنگی و هنری در جهت نشر ارزشها و آرمانهای اسلامی و انقلابی بهره گیرد و لذا مسجدی می تواند در این خصوص توفیقات بیشتری بدست آورد که در کنار شبستان اصلی و محراب و منبر از فضاهای مناسب همچون سالن آمفی تئاتر و کانون های فرهنگی و هنری و حتی گروه های سرود و تئاتر برخوردار باشد و در همین راستا از استعداد اکران فیلم های مفید و آموزنده و حماسی نیز بهره بگیرد.

9 -4– مسجد و تربیت بدنی؛ (سلامت جسم و روح و روان جامعه) ایجاد نشاط، ورزش عمومی

تربیت بدنی و ورزش؛ علاوه بر جذابیت خاصی که برای همگان از جمله برای جوان و نوجوان دارد در جهت ایجاد نشاط و تضمین سلامت درجسم و روح و روان آحاد مردم نیز اثر مستقیم دارد. ولذا میشود با رعایت چارچوب‌هایی در مساجد ظرفیت سازی و زمینه سازی برای این امر مهم نمود و از این طریق نیز به جذب جوانان و نوجوانان پرداخت و ازرهگذر حضورشان در مساجد ضمن ورزیدن جسم آنان، به پرورش روح و جانشان نیز اهتمام گردد تا مسیر ساختن انسان‌های مومن و متعهد با ذهن و جسمی سالم برای ایجاد یک تمدن نوین اسلامی فراهم گردد.

مسجدطراز انقلاب اسلامی؛ پایگاه مهم عبادی و اجتماعی مسلمانان انقلابی است. ولذا باید از رونق و سرزندگی در سطح بالایی برخوردار باشد. یکی از مؤلفه های رونق و سرزندگی مسجد حضور جوانان و نوجوانان در مسجد است و یکی از راه‌های جذب جوانان و نوجوانان توسعه کارکردهای مسجد است به این گونه که جوان حس نماید نیازهای مختلف روحی و جسمی خود را در کانون با صفا و پاک مسجد می‌یابد و از این منظر برگزاری کلاس‌ها و مسابقات و سالنهای ورزشی در محیط پیرامونی مسجد می‌تواند این زمینه را فراهم کند. تشکیل شورای ورزشی و تربیت بدنی مساجد می تواند پشتوانه و فرصتی برای تححق این امر باشد.

برنامه ها و فعالیت های ورزشی در محیط پیرامونی و تحت مدیریت و کنترل مساجد، برکات فراموانی را بدنبال خواهد داشت. چه آنکه توجه به تربیت بدنی تحت سایه مسجد می‌تواند روح پاک نوجوان و جوان را تعالی بخشیده و تا سرحد برند سازی و نیز ورزش پهلوانی و مدال آوری در رشته های گوناگون فرصتی مطلوب و شایسته بوده باشد.

10-4- مسجد و تربیت و آموزش؛ (کانون علمی و پژوهشی و اندیشه ورزی، مهد کودک، مدرسه قرآنی، حوزه علمیه)

یکی از دغدغه ها و نگرانی های جدی خانواده ها و جامعه همواره باید گسست عاطفی در مهدکودک ها باشد. زیرا در سالهای اخیر مهدکودک ها در کنار بسیاری از کانونهای دیگر در ایران اسلامی از رونق و فعالیت چشمگیری برخوردار می باشد. بدین ترتیب امروزه اکثر والدین به دلیل اشتغال و یا دلائل دیگر، کودکان خود را به مهدهای کودک می سپارند. این رویه برخلاف سنّت ها و رفتارهای گذشتگان ماست که مادران در خانه، کار رسیدگی به فرزند را بر عهده داشتند و پدران به اشتغال در بیرون از منزل می پرداختند و نیز کودکان خود را درتفریح و بازدید از مکان های تفریحی و مذهبی همچون مساجد مشایعت و همراهی می کردند.

پذیرش و ایجاد زمینه های جذب کودکان در مساجد، فرصتی شایسته و قابل اعتمادی را برای خانواده ها فراهم می سازد تا فرزندانشان را در محیطی پاک و بدور از هرنگرانی در مسیر رشد و تربیت دینی و اخلاقی قرار بدهند. با این امتیازکه مساجد بر خلاف مهدکودک ها، هیچ محدودیتی برای پذیرش ندارند، کودکان به راحتی در رفت و آمدبه مساجد هستند و بیش از هر چیز محبّت اطرافیان را دریافت می کنند؛ زیرا اکثر مسجدی ها می توانند نقش الگویی و بلکه یک تشویق کننده خوب را برای کودکان داشته باشند.

تأسیس و ایجاد مهد کودک با گرایش برنامه های قرآنی و حتی تحت عنوان مهد قرآن با برنامه های متنوع و پرجاذبه، تحت پوشش و مدیریت عوامل مسجد یکی از مناسب ترین کانونهای تربیتی با جهت گیری آموزشهای دینی و انقلابی، می تواند مکان امن و قابل اعتمادی را برای کودکان و نیز خانواده های آنان رقم بزند تا با اطمینان بیشتری والدین فرزندان خود را در صورت ضرورت در اختیار چنین مراکزی قرار بدهند. هرچند نباید از محیط استاندارد و برخوردار از مدیران و مربیان دوره دیده و مسلط و شایسته؛ غافل ماند. چه آنکه موفقیت این مراکز به الزامات و امکانات و شرایط متناسب با نیاز ها، بستگی خواهد داشت.

4-11 – مسجد و حفظ انسجام و آمادگی همه جانبه (پایگاه های مقاومت بسیج)

استقرار پایگاه های مقاومت بسیج اعم از برادر و خواهر در مساجد، ضمن هم افزایی در اداره و رونق برنامه های مساجد در تقویت روحیه جهادی و انقلابی در بین آحاد مردم و نمازگزاران می تواند اثر گذار باشد. پایگاه بسیج و کانون فرهنگی مساجد با تشویق جوانان و نوجوانان به این مهم می‌توانند نقش موثری را در جهت ترویج ارزشهای اسلامی و انقلابی از جمله اقامه امر به معروف و نهی از منکر ایفا نمایند.

شهید بزرگوار مرحوم آیة الله سعیدی در پایگاه بسیج موسی بن جعفر (علیها السلام) جوانان و نوجوانان را برای امر به معروف و نهی از منکر بسیج می‌کرد. برنامه او در این امر الهی به این صورت بود که هر نوجوان و جوان در طول روز و یا هفته، مواردی را که به امر به معروف و نهی از منکر می‌پرداخت، بر صفحه کاغذ نوشته و به نزد مرحوم سعیدی می‌برد تا ضمن رهنمودهای لازم، گزارش کار خود را نیز تقدیم او نماید … آن بزرگوار در بسیاری از موارد، ضمن تقدیر از این نوجوانان و جوانان به آنان جایزه می‌داد و تکریم می‌نمود.» (پیکار با منکر در سیره ابرار، چ 2، 1376، صص 186 و 185.)

پایگاه های مقاومت بسیج در مساجد محلات علاوه بر اهتمام نسبت به مناسبت های ملی و انقلابی و تدارک و اجرای برنامه هایی ویژه آنها در خصوص زنده نگهداشتن یاد و خاطره شهدای عزیز انقلاب و دفاع مقدس و... و. نقش کلیدی و اساسی را می توانند ایفا نمایند.

مروری بر تاریخ اسلام نشان می دهد مسجد همواره محور مبارزات و تحرکات اجتماعی بوده و هر چه پیش آمده ایم نه تنها این نقش کمرنگ نشده بلکه بر عمق و دامنه آن نیز افزوده شده است چنان که مسجد در دوران معاصر و پیروزی انقلاب اسلامی علیه استبداد داخلی و استکبار جهانی و پس از آن دوران هشت ساله دفاع مقدس نقشی محوری و سرنوشت ساز ایفا کرد؛ پیام انقلاب از منابر مساجد در گوش مردم و شهرها پیچید و نیز از مساجد بود که رزمندگان رهسپار جبهه های نبرد حق علیه باطل شدند.

لذا با پیروزی انقلاب اسلامی از آنجا که بدنه اصلی بسیج را مساجد و محلات تشکیل می دهد، سازمانی تحت عنوان سازمان بسیج مساجد و محلات به تصویب رسید و فعالیت های خود را رسماً آغاز کرد. عمق بخشی به انقلاب اسلامی و مقابله با جنگ نرم از اهداف کلی تشکیل این سازمان است. این سازمان سیاست هایی هم چون بصیرت افزایی و ترغیب افراد به مشارکت در حماسه سیاسی، جذب حداکثری اعضای بسیج، عمق بخشی و ارتقاء کیفی حلقه های تربیتی صالحین، تعلیم و ترویج سبک زندگی اسلامی و نهادینه سازی آن در بین جامعه، توجه به آموزش های نظامی (آموزش مقدماتی، آموزش های گردان عاشورا، بیت المقدس و...)، تأثیر جدی بر ناهنجاری ها و آسیب های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی با توسعه فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر را دنبال می کند.

بی تردید این نهاد مردمی نقشی موثر در جذب اقشار مختلف به ویژه جوانان به مسجدطراز انقلاب و فعالیت های مسجدی داشته است.

پس از دوران دفاع مقدس بعضی بر این عقیده بودند که با تشکیل اقشار بسیج مانند بسیج دانشجویی، دانش آموزی، کارمندان و... شاید اهمیت مسجد به عنوان پایگاه فعالیت بسیج کمرنگ شده و بسیج مستقر در مساجد کارایی کمتری پیدا کرده باشد.

اما سخن امام خمینی(ره) که فرمود: «مساجد پایگاه اصلی بسیج است.»

نشان داد که با وجود اهمیت بسیار زیاد دیگر اقشار بسیج مانند بسیج طلاب و دانشجویی و... مساجد کماکان محوری ترین پایگاه برای دفاع از انقلاب و بهترین محل تجمع برای بسیجیان که پیش قراولان دفاع از نظام مقدس جمهوری اسلامی هستند می باشند.

4-12 – مسجد و جهان اسلام (کانون وحدت، هم افزایی، تقریب مذاهب)

تبلور وحدت در کانون‌های مساجدطراز انقلاب و روشنگری سیاسی وحدت‌آفرین در مساجد، مهم‌ترین وظیفه نهادهای دینی و فرهنگی است، در این راستا روز جهانی مسجد فرصتی است مغتنم برای تبیین این کارکرد فوق العاده مهم مساجد طراز انقلاب اسلامی بویژه در مقطع کنونی که جریان بیداری اسلامی و جبهه مقاوت جوامع اسلامی و ملت های مظلوم جهان را تحت تأثیر خود قرار داد ه است. روز جهانی مساجد (30 مرداد) فرصتی است برای ارج نهادن به جایگاه مسجد بعنوان محور وحدت و انسجام و یکدلی امت اسلامی است.

دشمنان اسلام از مسجدطراز انقلاب و یا انقلابی و پویا و اثر بخش هراس دارند؛ چراکه چنین مسجدی پایگاه بیدارگری، خیزش عمومی، بسیج مردمی، پایگاه انسجام و یکپارچگی مسلمانان است. در مساجد پویا و زنده است که افراد نمازگزار هم‌چون قطره‌های آب به یکدیگر می‌پیوندند تا دریایی از اتّحاد را به نمایش درآورند، همه در کنار یکدیگر در برابر پروردگار یکتا رو به سوی یک قبله می‌کنند و لب به حمد و ثنای آن یگانه نازنین می‌گشایند و هماهنگ با یکدیگر سرود توحید را زمزمه می‌کنند.

امام راحل و عظیم الشّأن(ره) بارها بر اهمیت اجتماع و حضور فعّال در مساجد تأکید داشته و آن ‌را موجب تقویت اسلام و نظام می‌ دانستند و مساجد را مرکز جنبش ‌ها و حرکت‌ های اسلامی معرّفی کرده و فرموده اند: «ای ملّت، مسجدهای خودتان را حفظ کنید. بروید به مسجد تا این نهضت به ثمر برسد و مملکت شما نجات پیدا کند.» (صحیفه امام خمینی - جلد 8 - صفحه 60)

تحقق اتحاد و تقریب مذاهب در مسجد از منظر امام خامنه ای (مدظله العالی)

مقام معظم رهبری ضمن بیانات ارزشمند خود می‌فرمایند مسجد نه فقط در زمان ما و نه فقط در کشور اسلامی ما، بلکه در نقاط مختلف عالم و در طول تاریخ، منشأ آثار و نهضت‌های بزرگ و حرکات اسلامی بزرگی شده است. ایشان حفظ وحدت را در سایه اشتراکات مسلمین (همچون دین اسلام، مکان عبادت همچون مسجد، ادای شعائری نظیر حج)، فریضه و واجب برای تمامی مسلمانان خوانده و همواره به ایشان توصیه می‌فرمایند که باید از اختلافات جزئی، سلیقه‌ای و عقیده‌ای عبور کرده و بنابر نص قرآنی امّت واحده تشکیل داد:

«نیاز مهم دیگر دنیای اسلام اتحاد است؛ باید از اختلاف جزئی، اختلاف سلیقه‌ای، اختلاف عقیدتی عبور کرد، امّت واحده تشکیل داد: إِنَّ هذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّکُمْ فَاعْبُدُونِ. (بیانات رهبری در دیدار با مسئولین نظام و سفرای کشورهای اسلامی، ٦/ ٣/ ١٣٩٣)

ایشان معتقدند مسئله اتحاد بین مسلمانان امر بسیار خطیری است. بنابراین برای ایجاد وحدت بین مذاهب اسلامی لازم است تا علمای مذاهب با تکیه بر اشتراکات خود بیش از پیش با یکدیگر ارتباط داشته باشند. بنابر بینش رهبری، اگر روابط کشورهای اسلامی معطوف به اشتراک عقیده، وحدت کلمه و دیگر مشترکات باشد، اختلافات و زمینه‌های جدایی فروکاسته می‌شود. از منظر ایشان گفتگو، تفاهم، تقریب، احساس مشترک و باور به سرنوشت مشترک، مقوله‌های وحدت‌ساز را تشکیل می‌دهد. به همین جهت ایشان عموم مسلمانان، اعم از شیعه و سنّی را مورد خطاب قرار داده و به آنان توصیه می‌کنند که با عوامل مختل‌کننده وحدت مقابله نمایند:

«... علمای شیعه و سنّی با هم جلسه بگذارند، تفاهم کنند، با هم حرف بزنند، ما کارهای مشترکی داریم... یک اموری مشترکی وجود دارد؛ یک دردهای مشترکی هست که درمان‌های مشترکی دارد. عالم شیعه در بین مردم خود، عالم سنّی در بین مردم خود نفوذ دارند؛ از این نفوذ استفاده کنند، این مشکلات مشترک را برطرف کنند».(بیانات رهبری در جمع روحانیون شیعه و اهل‌سنّت کرمانشاه، مورخ ٢٠/ ٧/ ١٣٩٠.)

13– 4- مسجد طراز انقلاب و هیئت های مذهبی؛ (توصیه‌های رهبرمعظم انقلاب به هیئت های مذهبی؛)

باوجود مسجد در هر محله و منطقه ای شایسته نیست که هیئت های مذهبی در مکانهایی غیر از مساجد برگزار گردد، مگر آنکه عذر موجهی وجود داشته باشد. از این رو بر مدیران و خادمین مساجد است که الزامات و زمینه های همکاری و اجرای مراسمات و برنامه های هیئت های مذهی را فراهم نمایند تا بدون هیچ عذر و بهانه ای دست اندرکاران هیئت ها از انگیزه برگزاری مراسماتشان در مساجد برخودار باشند.

در این رابطه توصیه‌های امامین انقلاب (امام خمینی (رض) و امام خامنه ای (مدظله العالی) به هیئت های مذهبی، قابل تأمّل و استفاده است.

از جمله نشانه های مسجد انقلابی داشتن ظرفیت جذب هیئت های مذهبی اعم از قرآنی و غیر قرآنی است، چه آنکه بدون آن، مسجد از رونق لازم برخوردار نخواهد بود. اگرچه تعامل و همپوشانی مساجد و هیئت های مذهبی باید دغدغه دو طرفه باشد تا هم مساجد سرزنده و پر رونق باشند و هم هیئت ها از پویایی و اثرگذاری مطلوب برخوردار باشند.

از آنجا که هیئت‌های مذهبی دارای ویژگی هایی هستند که با محیط و حال و هوا و اهداف نورانی مساجد سازگاری بیشتری دارند، لذا مناسب است که نوعی همگرایی و همکاری با هم داشته باشند. هر چند در کنار سیاست های کلی تعاملی می توان درصورت امکان نسبت به برگزاری هیئت ها در منازل اهالی محل نیز با اشراف مساجد اقدام نمود که البته آثار و برکات فراوانی از جمله ارتباط مسجد محل با اهالی و سکنه پیرامون مسجد با استفاده از ظرفیت هیئت های مذهبی؛ خواهد داشت. از جمله این ویژگی ها این است که چه مسجد و چه هیئت ها، توسط مردمی که علاقه‌مند به اسلام و ائمه‌ی طاهرین علیهم‌السلام هستند اداره می‌شوند. ویژگی دوم این که هزینه‌ های هیئت‌ ها توسط خود مردم تأمین می شود و نه دستگاه‌های دولتی و حکومتی. ویژگی سوم هم این است که سه عنصر «مردم»، «روحانیت» و «مداح» در این هیئت‌ ها جمع شده‌اند. «مردم» هیئت را تشکیل می دهند و هزینه‌ ها را تأمین می‌کنند، و «روحانی» به‌عنوان کسی که معرفت و محبت به ائمه اطهار علیهم‌السلام را تبیین و ترویج می‌دهد، و «مداح» هم به‌عنوان هنرمندی که می‌تواند این محتوا را به دل و جان مردم منتقل نماید؛ در هیئت حضور دارد. بنابراین در تمام اینها با اداره مساجد نیز مشابهت تنگاتنگ دارد.

از همه مهمتراینکه مشابهت هویتی ومحتوایی نیز با هم دارند. زیرا هیئت‌های مذهبی همچون مساجد؛ در طول تاریخ به‌خصوص در طول تاریخ تشیع در ایران، عامل اصلی گسترش فرهنگ اسلامی در بین مردم و نهادینه کردن آن بوده‌اند. رهبر معظم انقلاب، امام خامنه ای (مد ظله) در اینخصوص فرموده‌اند: «ما مسلمان‌ها و به‌خصوص ما شیعیان، امتیازی داریم که دیگر ملیت‌ها و ادیان این امتیاز را به قدر ما ندارند و آن عبارت است از اجتماعات دینی که به شکل روبه‌رو، چهره به چهره، نفس به نفس تشکیل می‌شود که این را در جاهای دیگر دنیا و در ادیان دیگر کمتر می‌شود پیدا کرد. هست؛ نه به این قوّت، نه به این وسعت، نه به این تأثیرگذاری و محتواهای عمیق.» (امام خامنه ای (مد ظله) 4/۴/1378)

4-14 – مسجدطراز انقلاب و فعالیت های اجتماعی،

مسجد طراز انقلاب به منزله سنگری است همیشه زنده و پویا، بسان قلبی است که نبض حیات اجتماعی را در اختیار دارد و سرزندگی و نشاط و اثر بخشی را بطور مستمر و مدام به بدنه جامعه اسلامی تزریق می نماید. مسجد تراز انقلاب، مسجدی است که در چند وعده شب و روز از طریق مأذنه هایش آحاد مردم پیرامون خویش را به گردهمآیی فرا میخواند، گردهمآیی که هرکدام ارزش و اثر اسقلالی خویش را دارد، نه اینکه صرفاً اقدامی باشدتکراری و عبث و بیهوده. اجتماع استعدادها و ظرفیت هایی الهی و معنوی است که خبر از حرکتی نو و رو به جلو می دهد و لذا در مسجد انقلابی اینگونه نیست که با سلام آخر نماز جماعتش، نمازگزران بلافاصله متفرق گردند. زیرا اجتماع نمی کنند برای جدا شدن و تفرّق و پراکندگی. در چنین اجتماعی است که افراد جامعه از حال یکدیگر آگاه گردیده و برای رتق و فتق امور زندگی جمعی خود اندیشه ای مینمایند و گامی و حرکتی برای بهبودی حیات اجتماعی را رقم میزنند.

مسجد از صدر اسلام تا به امروز محور فعالیت های اجتماعی و گروهی بوده است و پیامبر(ص) در سال اول هجری، پیش از ورود به مدینه به درخواست مردم ساکن در محله یا منطقه قبا، دستور ساخت این مسجد را صادر کرد. ورود آن حضرت به قبا را دوشنبه، دوازدهم یا چهاردهم ربیع الاول نوشته‌ و آورده‌اند که او در مدت اقامت یک هفته‌ای خود در قبا مسجدی را با همکاری مسلمانان بنا کرد (مسعودی، مروج الذهب، ج۱، ص۶۳۴ ) این حرکت پیامبر حاکی از اهمیت و ضرورت وجود مسجد در جامعه اسلامی است.

البته در کنار ترسیم وضعیت مطلوب، جای این سوال است امروز با کارکردهایی که فضای اجتماعی کنونی مثل موسسات مردم نهاد و گروه های اجتماعی مستقل دارند و در کنار آن فضاهای مجازی با این گستردگی و امکاناتی را که در اختیار آحاد مردم قرار می دهد مسجد چه کارکردهای اجتماعی در این زمانه می تواند داشته باشد؟ این همان نکته ی اساسی در جامعه انقلابی و ولائی است که ما تاکید بر آن داریم، یعنی ضرورت محله محوری و مسجد محوری در جامعه اصیل اسلامی و انقلابی. با این توضیح که باید همه فعالیت های اجتماعی متأثر از مسجد و فرهنگ مسجدی باشد.

تا بتوان با اطمینان کامل و بصورتی سازمان یافته و نظامند و متمرکز، فعالیت های اجتماعی را پی گرفت و از جهتی نیز کارکرد های حقیقی و اثر گزار مساجد را در عرصه فعالیت های اجتماعی هدایت و سامان داد و از این رهگذر در برابر تهاجمات و تبلیغات دشمنان، هوشمندانه به مقابله برخواست. به همین جهت مقام معظم رهبری به نقش اجتماعی مساجد تاکید دارند و فرموده اند: «مسجد پایگاه انواع و اقسام فعّالیّت های اجتماعی است؛ یعنی وقتی ما مردم را گرد این محور جمع کردیم، از آنها چه می خواهیم. یکی از چیزهایی که می خواهیم این است که به فعّالیّت های اجتماعی بپردازند.» (بیانات در دیدار ائمه جماعات مساجد استان تهران، ۳۱/۰۵/۱۳۹۵.)

4-15– مسجدطراز انقلاب و قرآن و عترت؛

آموزش سطوح مختلف قرآن (روخوانی، قرائت، ترتیل، حفظ، مفاهیم و تفسیر)، آشنایی و انس با قرآن، ترویح فرهنگ قرآنی، تربیت مربیان قرآنی، نهضت حفظ قرآن، کرسی های تلاوت قرآن و نیز آشنایی با منابع حدیثی و روایی، نشر سنت پیامبراکرم (ص) و احادیث و روایات اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) بویژه نهج البلاغه و اصول کافی و صحیفه سجادیه و... و. موضوعات و محورهایی است که مرتبط با قرآن و عترت است و مسجد اصلی ترین کانون پرداختن به آنهاست. مسجد طراز انقلاب اسلامی از جمله مهمترین شاخصه آن اهتمام ویژه نسبت قرآن و عترت، می باشد. چنانکه مساجد، همواره بمنزله دانشگاه علوم قرآن و حدیث چه در صدر اسلام و چه پس از آن تا عصر ظهور مطرح بوده و خواهند بود.

جلسات آموزشی دروس قرآن و معارف اسلامی در مسجد از صدر اسلام تا امروز، شاگردان بسیاری را تربیت و به جامعه اسلامی معرفی نموده است، شاگردانی که بار عظیم فکری و فرهنگی و دینی جامعه اسلامی را در طول قرون گذشته بر عهده داشته و هم اینک نیز بر دوش دارند.

راهکارهای عملیاتی کردن آموزه های قرآنی در مساجد؛

- تشکیل کلاس و جلسات روخوانی با مدیریت قاریان محلی و نیز بسیج

- تشکیل هیئت قرآنی هفتگی با برنامه دوره کردن قرآن در طول سال

- ایجاد کرسی های تلاوت و برگزاری جلسات انس با قرآن

- برگزاری مسابقات در رشته های مختلف قرآنی درچند لایه و سطح (محله)، (منطقه) و (شهر و شهرستان) و سپس (استانی و کشوری) با محوریت مساجد.

- اختصاص یک شب به بیان تفسیر قرآن و نیز تدبر در قرآن و مفاهیم بلند آن

- تشکیل کلاسهای آموزش تجوید و ترتیل و قرائت قرآن

- ایجاد کانون حفظ قرآن

- ایجاد مهد کودک قرآنی (با رویکرد برنامه های قرآنی)

- ایجاد مدرسه قرآنی (با محتوا و برنامه های آموزشی قرآنی)

- ایجاد شبکه قاریان و مکبّران و مأذنان مسجد و پوشش منظم برنامه های جاری و تعقیبات نماز های جماعت

- ایجاد شبکه امیدان مسجد با تقویت انسجام کودکان و نونهالان و نوجوانان مسجدی با اتخاذ برنامه های تشویقی و ترغیبی برای فعالان در صحن مسجد و حضور در نمازهای جماعت و برنامه های قرآنی مسجد.

4-16 - مسجدطراز انقلاب و مناطق محروم(نقش معین)

نمونه ای موفق از مسجد انقلابی و معین مناطق محروم؛ (مسجدطراز انقلاب اسلامی و اردوهای جهادی؛)

مسجد طراز انقلاب اسلامی؛ مسجدی است که علاوه بر هدف گزاری در محله، دور دست ها را هم بلحاظ حمایت و پشتیبانی هدف گزاری نماید. معمولا در مساجد انقلابی، به فراخور حال ظرفیت ها و انگیزه هایی وجود دارد که می تواند درجهت خدمت رسانی به مناطق محروم یا آسیب دیده از حواث طبیعی و غیر مترقبه بکار گرفته شود.

در این خصوص طرح (معین) که طرحی است تجربه شده در مسجدی از مساجد تهران (مسجد ولی عصر عج شهرک شهید محلاتی) که شرح تفصیلی فعالیت های این مسجد بعنوان نمونه ای از مساجد طراز انقلاب اسلامی در برخی خبرگزاری ها و رسانه ها در چندنوبت منتشر گردیده که در صورت لزوم می توانید مراجعه نمایید. در این طرح هر مسجدی به تناسب ظرفیت و توانمندی که دارد به پشتوانه نمازگزاران و خیرین حاضر و مرتبط با مسجد، ضمن سازماندهی در شورا یا مجمع امداد و خیریه مسجد و تشکیل گروه های جهادی؛ یک یا چند روستای محروم در کشور را هدف گزاری کرده و به یاری مستمرآن اقدام می نمایند. البته ممکن است مسجدی باشد که همچون مسجد مذبور (حضرت ولی عصر عج) یک بخش یا یک شهر محروم را بعنوان معین در نظر بگیرد و بطور مستمر تا رفع محرومیت کامل، مورد حمایت همه جانبه فرهنگی، دینی، آموزشی، کارآفرینی، بهداشت و درمان و هرگونه اقدام ضروری و لازم دیگری که به تناسب نیازهای مناطق محروم؛ زمینه اعانت و یاری و پشتیبانی داشته باشد را در دستور پیگیری و اقدام قرار بدهد.

مسجد حضرت ولی عصر عج واقع در شهرک شهید محلاتی تهران ازجمله مساجد فعالی است که در دو جهت گیری کلان و راهبردی برنامه های خود را تنظیم و با همراهی و همکاری و تلاش عامه نمازگزاران، در سالهای اخیر توفیقاتی بدست آورده است که البته می تواند بعنوان الگویی موفق از مسجد طراز انقلاب اسلامی مورد توجه قرار گیرد.

جهت اول : بلحاظ ساختاری و فعالیت های محیطی اعم از محیط مسجد (برنامه های جاری در مسجد و محل) که با شناسایی و احیای ظرفیت های مسجد و محل برای رسیدن به سطح مسجد طراز انقلاب اسلامی و در نهایت مسجدی پویا و سرزنده و پرشور در تامین نیازهای گوناگون اهالی بویژه در حوزه های فرهنگی، سیاسی بصیرتی، معنوی ، رفاهی و خدماتی خیریه ای، مشاوره ای، کارآفرینی، ورزشی و آموزشی و ...

جهت دوم : فعالیت های جهادی و انقلابی، از حضور پرشور در نمازهای جمعه و راهپیمائی ها و نیز پایگاهی برای انتخابات و استقرار صندوق های رای، تا حضور فعال در مناطق محروم و نیز مناطق سیل زده و یا آسیب دیده از حوادث غیر مترقبه، که در قالب طرح معین مناطق محروم و آسیب دیده؛ جریان دارد.

خیرین مسجدساز (بویژه در مناطق محروم)

ساخت یکی از پایگاه های مهم دینی یعنی مسجد دارای ارزش و اعتبار والایی برخوردار است. امام صادق فرمود: «مَن بَنی مَسجِدا بَنَی اللّه لَهُ بَیتا فی الجَنّةِ؛ هر کس مسجدی بسازد، خداوند برای او در بهشت خانه ای بسازد». این روایت و ده ها روایت دیگر نشان می دهد که یکی از اعمال مستحب که بر آن تأکید فراوانی هم شده است، ساخت مسجد است. در کتاب های حدیثی، درباره این عمل ارزشمند و مورد رضای پروردگار روایات متعددی وجود دارد. در روایتی از پیامبر صلی الله علیه و آله آمده است: «مَنْ بَنَی لِلَّهِ مَسْجِداً وَ لَوْ کَمَفْحَصِ قَطَاةٍ بَنَی اللَّهُ تَعَالَی لَهُ بَیْتاً فِی الْجَنَّةِ؛ هر که برای خدا مسجدی بسازد، گرچه همچون آشیانه کبکی [کوچک] باشد، خدا برایش خانه ای در بهشت می سازد». (امالی طوسی، ص 183)

البته در این میان تاکید اسلام به ساخت مساجد ساده است. پیامبر صلی الله علیه و آله مسلمانان همواره در امر ساخت مسجد نقش داشته اند و این عمل ارزشمند را از امور اصلی خود قرار داده اند. در کشور عزیزمان ایران نیز تا به امروز شاهد ساخته شدن مسجدهایی زیبا و بزرگ بوده ایم؛ اما مسئله ای که همیشه دغدغه بوده است این است که آیا تعداد مسجدهایی که تا کنون ساخته شده است، کفاف این همه نمازگزار را می دهد؟ آیا در همه شهرها و روستاها و جاده های بین شهری بویژه مناطق محروم، مسجد وجود دارد؟ و اینکه کشوری به وسعت و جمعیت ایران، به چه تعداد و به چه مساحت مسجد نیاز دارد؟

4-17– مسجدطراز انقلاب و محیط اجتماعی و شهری (مدنیّت و تمدن اسلامی)

(نقش فضاهای شهری در ارتقاء کیفیت محیط و تطابق آن با ارزش های دینی و انقلابی ، با تاکید بر مسجد محوری و نقش بی بدیل مساجد؛)

مسجد طراز انقلاب اسلامی همواره بیش از دیگر نهاد های اجتماعی، دغدغه ی فضا و محیط عمومی جامعه و زندگی جمعی را دارد. چه آنکه در کنار مدرسه و خانه و خانواده و البته مسجد؛ این محیط حیات اجتماعی است که اثر گذاری مستقیم در امر فرهنگ سازی و افکار عمومی و حتی شکل گیری شخصیت آحاد مردم دارد. از این روی به موازات خانواده و مدرسه، این مسجد است که باید نسبت به مسائل فرهنگی و محیطی و اجتماعی حساسیت نشان داده و عوامل و دست اندرکاران مساجد نیز از احساس مسئولیت مأثر، برخوردار باشند.

با نگاهی هرچند گذرا به گذشته و تاریخ اسلام و جوامع اسلامی بخوبی می توان دریافت که مسجد همواره پایه و محور اصلی، برای شکل گیری اجتماع مسلمین و ایجاد جامعه اسلامی بر مبنای نظامات شهری و مدنیت بر طبق اثر بخشی از مسجد؛ بوده است. بگونه ای که حول محور مسجد و با ایده مسجد محوری تمدنّها شکل گرفته است. ازاین روی این فرهنگ مسجدی بوده است که بر تار وپود محیط اجتماعی اثر گذاربوده است. اساسا اسلام نسبت به محیط اجتماعی حساس می باشد و اهمیت ویژه ای برای آن قائل است، چرا که محیط ممکن است گرایش به نیکی و دین خواهی و ارزش های اسلامی و انقلابی را آسان و مسیر دسترسی به آن را هموار سازد و ممکن است بستر تباهی و فسق و آلودگی اخلاقی و سیاسی را آسان و روان نمایدو این بخاطر تفاوت در محیط ها ست. ولذا اکنون نیز که مُکنت و قدرت سیاسی در قالب حاکمیت مبتنی بر آموزه ها و آرمان های دینی و انقلابی بفضل الهی برقرار است، بیشتر انتظار می رود تا با همان نگاه راهبردی مسجد محوری، فرهنگ مسجدی در محیط جامعه و تعاملات اجتماعی و فضاهای شهری و عمومی حاکم گردد.

4-18 – مسجد و اقتصاد مقاومتی؛

فرهنگ سازی پیرامون شعار های اقتصادی سال که با نگاه ژرف و راهبردی رهبری عزیز و حکیم انقلاب، امام خامنه ای (مد ظله) اوائل هر سال شمسی اعلان می گردد و بعنوان نقشه راهی برای پیشرفت کشور تلقی و نصب العین همگان قرار می گیرد، مهمترین وظیفه ای است که مساجد می توانند انجام بدهند. رونق تولید، کارآفرینی(حلقه وصل بین کارفرما و جویندگان کار)، آگاهی سازی اقتصادی، حمایت از تولید داخلی، تشویق و ترغیب کارآفرینان، استارت آپ ها، احکام کار و کسب، ایجاد شرکت های مردم پایه و دیگر اقدامات مرتبط با اقتصاد مقاومتی که در فضای مسجد می توان برای تحقق آن ظرفیت سازی نمود.

فرهنگ سازی پیرامون شعار های اقتصادی سال که با نگاه ژرف و راهبردی رهبری عزیز و حکیم انقلاب، امام خامنه ای (مد ظله) اوائل هر سال شمسی اعلان می گردد و بعنوان نقشه راهی برای پیشرفت کشور تلقی و نصب العین همگان قرار می گیرد، مهمترین وظیفه ای است که مساجد می توانند انجام بدهند. رونق تولید، کارآفرینی(حلقه وصل بین کارفرما و جویندگان کار)، آگاهی سازی اقتصادی، حمایت از تولید داخلی، تشویق و ترغیب کارآفرینان، استارت آپ ها، احکام کار و کسب، ایجاد شرکت های مردم پایه و دیگر اقدامات مرتبط با اقتصاد مقاومتی که در فضای مسجد می توان برای تحقق آن ظرفیت سازی نمود.

1- 18- 4- فعالیت های مسجد در جهت ترویج اقتصاد مقاومتی را می توان به دو دسته تقسیم نمود:

1. فعالیت های نظری و مبنایی (راهبردی)

در بخش فعالیت های نظری، مسجد می تواند با استفاده از فرصت های تبلیغی متنوعی که در اختیار دارد از جمله دعوت از متخصصان اقتصادی برای ایراد سخنرانی، استفاده از فضای تبلیغی نوشتاری و تصویری نظیر تابلوهای اطلاع رسانی، تشکیل کلاس های اقتصاد دینی و ...، کار مهمی در این زمینه انجام دهد.

در زمینه فعالیت های نظری و راهبردی، باید تاکید زیادی بر کار و تلاش صورت گیرد. سفارشات مکرری که قرآن و روایات در این زمینه دارند باید مورد توجه قرار گیرد. ارزشی که تلاش و مجاهدت برای به دست آوردن روزی حلال دارد با چیز دیگری قابل مقایسه نیست و هنگامی که این تلاش، در جهت چرخیدن چرخ های اقتصادی کشور و ازدیاد تولید با کیفیت داخلی و قطع کردن دست بیگانگان از اقتصاد کشور باشد، ارزش مضاعفی می یابد. ارائه الگوهایی از زندگی امامان معصوم که هم کار می کردند و هم تشویق به کار داشتند، در این زمینه بسیار راه گشاست. امیرالمومنین که خود بالاترین امام العابدین بود، در تمام 25 سال خانه نشینی، مشغول به کار و تولید بود. رسول اعظم فرموده اند: «إنَّ مِنَ الذُّنُوبِ ذُنُوباً لا یُکَفِّرُها صَلاهٌ وَ لا صَدَقَهٌ، قِیلَ یا رسولَ اللهِ فَما یُکَفِّرُها قالَ الهُمُومُ فی طَلَبِ المَعِیشَهِ؛ بعضی از گناهان به وسیله نماز و صدقه هم آمرزیده نمی شوند. عرض کرد: یا رسول الله! پس چه چیز موجب آمرزش آن است؟ فرمود: جدیت و تلاش در طلب معیشت» (مستدرک الوسائل، ج 13، ص 13.)

جوانان باید به طور جدی از بیکاری، سربار جامعه بودن و روی آوردن به شغل های کاذب نهی شوند. پیامبر در این زمینه فرمودند: «ملعون من ألقی کله علی الناس؛ کسی که بار زندگی خود را بر دوش مردم بیندازد مورد لعن است.» (مجلسی. محمد باقر (1403) ق، بحار الانوار، (چاپ دوم)، بیروت: دار إحیاءالتراث العربی، ج 77، ص 142.) .

روحیه ای که متاسفانه در برخی جوانان رواج یافته، مبنی بر داشتن کار اداری که بدون تلاش زیاد و صرفا با گذراندن وقت در اداره ای خاص و نشستن پشت میز، حقوق ماهیانه واریز شود و بدون تلاش قابل توجه به رفاه از پیش تعیین شده ای برسد، باید توسط مسجد گوشزد شود.

در ارتباط با این موضوع حتی شواهد تجربی نیز حاکی از آن هستند که اتکا به نیروی داخلی و برنامه ریزی بلند مدت برای شکوفایی اقتصادی و کاستن از حجم واردات و تشویق مردم به استفاده از کالای تولید داخل، نتایج مثبتی خواهند داشت به عنوان مثال برخی از کشورهایی که تا چند دهه قبل، سهمی در اقتصاد جهانی نداشته و به عنوان مصرف کننده تلقی می شدند، امروزه با برنامه ریزی های دقیق و استفاده بهینه از نیروی انسانی و مدیریت هزینه های داخلی کشور و بستن مرزها به روی ورود بی رویه کالاهای خارجی، به نقطه ای رسیده اند که به عنوان اقتصاد فعال و مطرح در منطقه، حضور دارند.

2-فعالیت های عملی و کاربردی؛

اما در بخش فعالیت های عملی، باید گفت خود مسجد باید آغاز کنندۀ رفتارهای مبتنی بر اقتصاد مقاومتی باشد. در مواردی نظیر هزینه ها و خرید وسایل و استفاده از اجناس تولید داخل و دوری از تجمل در عین پاکیزگی و آراستگی و استفاده از نیروهای داخلی مسجد برای انجام کارهای جاری و حتی راه اندازی فعالیت های اقتصادی مناسب مانند کارگاه های مهارتی و رسیدن به مرحلۀ تولید و ...، مسجد باید پیشتاز باشد و الگویی برای جامعه شود. فعالیت های اقتصادی به صورت خیریه هایی که با کمترین هزینه توسط عده ای از افراد مسجدی دایر می شود و با استفاده از مهارت های موجود دست به تولید می زند، یکی از اقدامات بسیار خوبی است که در برخی مساجد دیده می شود. نکته حائز اهمیت این است که شکل گیری این فعالیت ها زمانی که با محوریت مسجد و افراد معتمد مسجدی باشد و تحت نظارت امام جماعت باشد، به ثمرات خوبی خواهد رسید و علاوه بر آن که بستر ایجاد شغل را برای عده ای فراهم کرده، می تواند در نوع نگاه مردم به مسجد تاثیر مثتبی بگذارد.

یکی از مهم ترین فعالیت های رفتاری مسجد در زمینه اقتصاد مقاومتی، مربوط به رفتار اقتصادی بزرگان و متولیان مسجد است. امام جماعت، هیئت امنا و معتمدان مسجدی، خود باید در این عرصه الگو باشند. رفتار و منش این افراد تاثیر مستقیم بر افکار و رفتار مخاطبان می گذارد. امام جماعت و متولیان مسجد با توجه به جایگاه مهمی که در مسجد و به تبع در محله دارد و به عنوان مرجع به شمار می آیند، می بایست در بحث نظام کار و تشویق به تولید و استفاده از تولیدات داخلی، بسیار سنجیده عمل کنند.

استفاده از محصولات کم مصرف و کم هزینه و جلوگیری از اتلاف نیرو و انرژی با مدیریت صحیح و سنجیدۀ منابع و نظارت بر کارکرد وسایل مورد نیاز مسجد و نیز به روزرسانی ابزار آلات با تاکید بر استفاده از تولیدات داخلی تا حد ممکن، همه و همه می توانند به صورت عملی، پیاده سازی اقتصاد مقاومتی باشند و الگویی برای رفتار مسجدی ها شوند.

بنابر این خود مسجد باید نمادی از اقتصاد سالم و میهنی و فعال باشد. از وسایل مسجد تا فعالیت های اقتصادی که در محیط مسجد انجام می شود و یا مسجد نقش مدیریتی در آنها دارد، همگی باید بر مبنای اقتصاد مقاومتی تنظیم و مدیریت شود.

2- 18- 4 - ایجاد دفتر مشاوره ی اقتصادی و کارآفرینی؛

ایجاد چنین دفتری در محیط مسجد می تواند فرصتی تلقی گردد برای ایفای نقش واسط بودن (با ایجاد بانک اطلاعات) بین جویندگان کار و کارآفرینان. براستی چه جایی مناسب تر از مسجد و عناصر مسجدی برای یارگیری و جذب نیروی کار. یکی از گلایه های جدی از سازمان ها و حتی ادارات و وزارت خانه و نهاد های انقلابی همواره این بوده است که چرا از ظرفیت مساجد تا کنون استفاده ننموده اند در حالی که در نظام دینی و انقلابی شایسته است دفتری در مساجد بوجود آید و از این طریق نیرو های مورد نیاز در سطوح مختلف توسط گزینش ها جذب گردند.

سازو کار شناسایی و معرفی و حتی آموزش ها و توجیهات ابتدائی و سپس جذب و بکارگیری نیروی مورد نیاز، تماماً در محیط و فضای مساجد قابل پیگیری و انجام می باشد. ضمن اینکه این امر نیز باعث رونق بیشتر مساجد بلحاظ حضور خواهد گردید.

از جمله اقداماتی که میشود به تناسب ظرفیت هر مسجد در دستور کار قرار گیرد ایجاد فرصت های شغلی از قبیل خیاطی و قالیبافی و امور خدماتی و آموزشی و مربی گری و ...

4-19 – مسجد و روحیه انقلابی؛ فرهنگ جهاد و شهادت؛ مسجد و نماز جماعت انقلابی؛

مسجد در طول دوران انقلاب اسلامی، مهمترین پایگاه انقلابی بوده است؛ پایگاهی برای انقلابی گری و انقلابی ماندن. مساجد محور اصلی انقلاب بوده و در رأس این هرم دفاعی قرار داشتند. در واقع مساجد به عنوان مراکز آغازین شکل گیری انقلاب ها و حرکت های مردمی در مبارزه علیه ظلم وستم به ویژه در دوران معاصر، نقش تعیین کننده ای داشته اند.

علی رغم تمام سخت گیری هایی که توسط رژیم پهلوی در خصوص مسجد صورت گرفت هیچ یک از این ترفندها نتوانست به آنها این امکان را بدهد تا بتوانند نقش و کارکرد سیاسی مسجد را از بین ببرند و مانع تداوم و استمرار این جنبش و حرکت انقلابی مردم مسلمان ایران شوند. مساجد، به عنوان جایگاه و محل تجمع و گردهمایی انسان های خداجو، دیندار و ولایت مدار، همواره زمینه حضور و فعالیت گسترده و همه جانبه انقلابیون را در صحنه های اجتماعی و سیاسی و حتی نظامی فراهم آورده و به عنوان مکانی مقدس تکیه گاه خیزش ها و حرکت های انقلابی به شمار آمده است. در واقع مساجد در شکل گیری و جهت دهی به این جنبش ها و نهضت های اسلامی نقش محوری و اساسی داشته و دارند. در زمان دفاع مقدس نیز که بسیاری از کشورهای جهان منبع تسلیحاتی و اطلاعاتی رژیم بعث شده بودند و در شرایطی که ما هم تازه انقلاب کرده بودیم و حکومت نوپای اسلامی ما هنوز استحکام کافی را نگرفته بود و سابقه جنگ نظامی هم نداشتیم؛ در آن شرایط بسیار وخیم، تنها دارایی ما نیروهای انقلابی پرورش یافته مساجد بود.

اکنون که نهال انقلاب اسلامی تبدیل به درخت تنومندی شده که بدون هیچ اغراقی مرکز امید بسیاری از مسلمانان جهان می‌باشد و از طرفی هزینه‌ها و توطئه‌های فراوانی انجام می‌شود تا این انقلاب از مسیر خود منحرف شود و متأسفانه جریاناتی هم در داخل خواسته یا ناخواسته به این تهدیدات دامن می‌زنند. اکنون که همه ارزش‌ها و دارایی این ملت، مرکز انواع هجوم‌های دشمن قرار گرفته بسیار ساده انگارانه است، اگر لحظه‌ای با خود بیندیشیم که ذره‌ای از رسالت سنگین مساجد نسبت به زمان انقلاب و دفاع مقدس کم شده است. یکی از بهترین راه‌ها برای انقلابی ماندن و انقلابی گری، تبیین و مرور 2-گفتمان انقلاب اسلامی و دفاع انقلابی از ارزش‌های انقلاب و شبهه زدایی در مساجد است

4-20 – مسجد مرکز دادخواهی و قضاوت (حل اختلاف)

به گواهی تاریخ، مسجد نخستین مکانی است که پیامبراکرم(ص) در آن به قضاوت و دادخواهی و حلّ و فصل اختلافات، منازعات و صدور احکام قضایی پرداختند، مکان دیگری جز مسجد برای قضاوت آن حضرت نقل نشده است.

یکی از دلایلی که پیامبر اعظم (ص) مسجد را جایگاه قضاوت قرار دادند، این بود که همه‌ افراد از قوی و ضعیف، توانگر و بینوا و کوچک و بزرگ، شاهد اقامه‌ عدل و اجرای احکام الهی باشند و به آن روی آورند که این موضوع، تهذیب نفوس را موجب خواهد شد. (عبدالوهّاب حموده، رهآورد مسجد در فرهنگ اسلامی، ترجمه‌ مهدی اسفندیاری، ص 115.)

قضاوت، پس از نبیّ مکرّم (ص) همچنان در مسجد انجام می‌شد و این امر، به قدری رایج بود که بعد از پیامبر گرامیاسلام این سیره در زمان خلفای راشدین ادامه داشت تا جایی که در مورد قضاوت امام علی (علیه السلام) چنین آمده است: «أنَّهُ کَانَ یَفعلُ ذَلِک فِی مَسجدِ الکُوفة، وَ لَهُ بِهِ دکة معروفة بدکّة القَضاء؛ در مسجد کوفه، محلّی برای قضاوت امام علی(ع) بود که معروف به "دکّةالقضاء" بوده است». (عوالی‌اللآلی، ج 2، ص 344 باب القضاء.)

مسجد طراز انقلاب نیز با تأسی از سیره اولیاء الهی باید مرکزی باشد برای حل اساسی معضلات و مخاصمات اهالی و مردمی که در محله به منزله همسایه مسجد و چه بسا نمازگزار مسجد بوده باشند. و لذا ایجاد مرکز مشاوره ی حقوقی با استفاده از حقوقدانان و قضات مجربی که در محل ساکن و یا مرتبط با مسجد می باشند از ضروریاتی است که با شورای حقوقی مسجد می تواند با حمایت و مدیریت قوه ی قضائیه از جایگاه قانونی نیز برخوردار باشد. در همین راستا اخیرا گامی ارزشمند از ناحیه ی قوه قضائیه تحت عنوان هر مسجد یک حقوقدان بصورت آزمایشی در برخی از مساجد جریان یافته است

21- 4- مسجد و فلسفه نماز جماعت (وحدت بخش و پیش برنده)، اجتماع پاک و شور آفرین،

نماز که سرآمد همه ی عبادات و فرائض دینی است توصیه شده است که در بهترین وقت یعنی اول وقت و در بهترین مکان یعنی مسجد و در بهترین شرائط یعنی تمیزی و طهارت و پاکی و نیز در بهترین حالت یعنی به جماعت اقامه گردد، تا شأن و منزلت نماز که برترین ذکر و موجب تقرب و معراج انسان میشود، بخوبی رعایت گردیده و شکوهمندانه اقامه گردد.

اسلام وظیفه هر مسلمانی را تنها در این خلاصه نکرده است که به صورت انفرادی در هر جایی وبدور از اجتماع مسلمین یا محیطی که در آن زندگی می کند به انجام نماز بپردازد، بلکه به طور جدی به انجام وظیفه الهی نماز به صورت جماعت بویژه در مساجد با دیگربرادران دینی فراخوانده است. بنا براین اسلام برگزاری نمازهای پنجگانه را به صورت جماعت در مساجد به این دلیل لازم دانسته که مساجد علاوه بر این که پایگاه تجمع مسلمین می باشد، محلی است که می توان دیگر مشکلات جامعه اسلامی از قبیل مسایل اجتماعی، اقتصادی، اخلاقی وغیره را مطرح کرد ودرمورد آنها سخن گفت وبرای حل آنها اقدامات لازم را بعمل آورد. باز می بینیم که بر مسلمین لازم شده است که به طور وسیع تری هفته ای یک بار در نماز جمعه شرکت کنند. خداوند در این باره چنین فرموده است: ای کسانیکه ایمان آورده اید هر گاه برای نماز در روز جمعه فرا خوانده شدید پس بسوی یاد خدا بشتابید وهر معامله ای را ترک کنید، این برای شما بهتر است اگر بدانید"(سوره جمعه آیه ۹ )

واز رسول اکرم (ص) نیز روایت است که فرموده اند: هر کس سه نماز جمعه را بدون عذر واز روی سستی وسهل انگاری ترک نماید، خداوند بر دلش مهرنفاق می زند".این اجتماع بزرگ هفتگی در بردارنده نکات آموزشی فراوانی است و در حقیقت تجدید پیمان واحیای حس برادری وبرابری واستحکام بخشیدن وحدت میان مسلمین واظهار قدرت وقوت می باشد تا به دشمنان اسلام نشان دهند که چگونه در صفوف مرصوص ودوشادوش یکدیگر آماده دفاع ازکیان وشأن وشوکت اسلام وآئین اسلام هستند.

یکی ازراه هاوروشهای بسیارمؤثربرای گسترش وتعمیق فرهنگ نمازدرجامعه، اقامه نمازجماعت است. اصولاًروح جمعی، روح خاصی است. نمازجماعت دارای آثارارزنده ای است. نمازجماعت درمیان مسلمانان، ایجادالفت می کندوباعث تعمیق آن می گردد. این نمازسندانسجام مسلمانان وتبلورانضباط آنهاست ونمونه ارزنده ای ازهماهنگی مسلمانان انقلابی می باشد. علاوه براین گونه آثاروبرکات، نقش والای نمازجماعت دراقامه نماز، قابل توجه وعنایت است. بطورقطع یکی ازراههایی که درجامعه به نماز، روح و جان تازه می بخشدوبه آن قدرت وحاکمیت می دهد، نمازجماعت است. نمازجماعت مایه عظمت اسلام است وبه همین خاطرموردتاکیدقرارگرفته است. (نماززیباترین الگوی پرستش، تالیف غلامعلی نعیم آبادی ص ۱۱۳).

نمازجماعت به مثابه اقیانوسی از انسانهای خداجوی می باشدکه همچون قطره هایی پاک به هم می پیوندند. نمازجماعت، برنامه ی بندگی ومیدان دلدادگی دلهای حق جومی باشد. جمعه وجماعت، «اهرم قدرت وعزت» مسلمانان است. نمازجماعت، دلها را یکی، اندیشه ها را زلال، امید راافزون، عشق ودوستی را جهت دار، جهت ها راخدایی وزندگی را ازتشتت وزشتی پاک می سازد. نمازجماعت، "محور وحدت"و"معیارمحبت"است

ازآنجاکه ماهیت زندگی انسان اجتماعی است، مکتب اسلام نیز دینی اجتماعی و همبستگی است و لذا برای نمازجماعت اهمیت بسیارقائل شده است. درقران مجید نیز به آن سفارش شده است. («واقیموالصلوة واتواالزکاة وارکعوامع الراکعین» سوره مبارکه بقره آیه ۴۳) امام خمینی (رض) در بیانی می فرمایند : «نمازجماعت دراسلام مظهریگانگی وبرادری ومهروالفت است وبی آنکه کسی عهده دارنظم آن باشدخود، دارای روح انضباط وترتیب است.» (رساله نوین امام خمینی ج۱ ص ۱۵۵ )

22-4- مسجد پایگاه نظامی و حفظ آمادگی در صدر اسلام و محل ایراد خطبه های آتشین امام علی (ع)

مسجد در صدر اسلام کانون اصلی جذب و سازماندهی و آموزش نظامی و ایجاد آمادگی برای تقابل با دشمنان و دفاع از ارش ها و آرمانهای مکتبی و انسانی و محل ایراد خطبه های آتشین امام علی (علیه السلام)

از ابتدای شکل گیری اسلام و تشکیل حکومت اسلامی توسط پیامبر(ص) در مدینه، مسجد مهم ترین سنگر و پایگاه برای دفاع از اسلام بود. به صورتی که مرکز حکومت و محل تصمیم های مهم مسجد بود. از این روی مسجدی تراز انقلاب اسلامی است که با الهام از صدر اسلام، بمنزله سنگری پویا و فعال در هر محله و منطقه ای ایفای نقش نماید.

اگرچه شرایط اجتماعی و البته دوری از سیره ی پیامبر(ص) تا حدی این روش را عوض کرد ولی در طول تاریخ اسلام، مسجد همیشه جایگاه خود را به عنوان مرکز تجمع دوستداران اسلام و حامیان آن حفظ نمود و همیشه مرکزی بود برای مبارزه با انحرافات فکری، عقیدتی و حتی تجمع برای مبارزات نظامی. در بیانی مقام معظم رهبری می فرمایند:

«در مسجد پیامبر اکرم نمی‌رفت فقط نماز بخواند و بیرون بیاید، کاری که برای اجتماع پیش می‌آمد مهم بود، می‌فرمودند «الصلوة جامعه» بروید به سمت محل صلات، برای چه؟ برای این‌که راجع به مسأله جنگ مشورت کنیم یا خبر بدهیم یا همکاری کنیم یا بسیج کنیم امکانات را و بقیه چیزها، و شما در تاریخ اسلام مشاهده می‌کنید که مساجد مرکزی برای تعلیم بود و...» (در دیدار با ائمه جماعات مساجد تهران / 31 مرداد/ 1395)

23-4- مسجد و پناهگاه نیازمندان و مستمندان؛

حس نوع دوستی و فرهنگ تعاون و صدقه و انفاق از شاخصه های اصلی ایمان و مصادیق روشن عمل صالح است. تا جائیکه خدای متعال در قرآن کریم، هرگاه سخن از اقامه نماز و ایمان و توحید به میان آورده است، از زکوات و انفاق نیز بعنوان مؤلفه اساسی مبارزه با فقر و تنگدستی یاد کرده است. فقر و تهیدستی یکی از مهمترین عوامل آسیب های اجتماعی است که ممکن است یک جامعه را به جهات گوناگون به چالش بکشد و البته بطور طبیعی در زندگی اجتماعی خانواده ها و نیز اشخاصی وجود دارندکه به هر دلیلی از محرومیت برخوردار می باشند. چه بسیار مناطقی در گوشه و کنار شهر ها و بلکه نقاط دور دست کشور وجود دارد که با فقر و نداری و محرومیت های مادی و معنوی دست و پا می زنند. هر چند بخش قابل توجهی از این محرومیت ها ریشه در سؤ مدیریت و سیاست های غلط و عدم وجود مدیران جهادی و ایثاری و بسیجی دارد.

مساجد در گذر زمان همیشه بعنوان پناه ایندست افراد و یا خانواده ها بوده است. ولی آنچه جای بسی تأسف است این استکه پس از پیروزی انقلاب اسلامی که به تعبیر امام خمینی (رض)، متعلق به مستضعفان و محرومان و پابرهنگان و کوخ نشینان می باشد؛ انتظار می رفت تا با شتابی انقلابی و جهادی، منابع قدرت و مُکنت و ثروت در کشور هدایت می گردید بر ریل محرومیت زدایی و رفع مطلق فقر در سطح جامعه، در حالی که پس از چهار دهه از پیروزی انقلاب، هنوز مناطقی در کشور وجود دارد که مردمان آن اگر بگوئیم با هیچ زندگی می کنند، خلاف واقع نگفته ایم.

سازو کار پیشنهادی مبارزه با فقر و محرومیت :

الف- ایجاد شورای امداد و خیریه در مساجد با حمایت و اشراف کمیته امداد حضرت امام (رض) و بهزیستی که مهمترین وطیفه این شوری می تواند موارد ذیل باشد؛

1-شناسایی نیازمندان محل و مددرسانی عزتمندانه و بهنگام و باندازه و عادلانه به آنان.

2-ایجاد فرصت های شغلی و کارآفرینی، دفتر مشاوره و برگزاری دوره های آموزشی فنی و حرفه ای، با همکاری سازمانهای مرتبط همانند سازمان فنی و حرفه ای.

3-جذب اعتبارات عمومی و مردمی (صدقات، نذورات، انفاقات واجبه و مستحبه و ...) و برنامه ریزی برای هزینه کرد در جهت اهداف خیریه.

4-شناسایی روستا، محله و یا شهری محروم و ایفای نقش مستقیم در قالب طرح معین (طبق شرحی که قبلا داده شد). بواقع مسجد متعهد می شود که کلیه ی نیازمندی های مادی و معنوی و فرهنگی جامعه ی هدف را تأمین نماید. این امر فرصتی خواهد بود برای شکلگیری تیمها و اردوهای جهادی در فضای مسجد و بهرمندی از ظرفیت های منحصر بفرد در محیط مسجد.

ب- هدفمند نمودن کلیه ی سازمانها و تشکل های مردم نهاد و خیریه های پراکنده در سطح جامعه با نگاه راهبردی مسجد و محله محوری و نیز ایجاد شبکه ی واحد امداد و خیریه در جهت همپوشانی و همکاری کلیه نهاد ها و تشکل های خیریه ای مردمی.

4-24 – مسجد طراز انقلاب و انتظارات و حقوق متقابل با همسایگان؛

الف - انتظارات مسجد و مسؤولیت همسایگان نسبت به آن؛

در فرهنگ روایی ما در خصوص حفظ حرمت مسجد و تشویق مردم به حضور دراین مکان معنوی و اُنس انسان ها با آن مسایل مهم و مباحث معتنابهی را طرح کرده اند که بر مسلمین لازم است آن را رعایت کرده تا از این رهگذر خشنودی پروردگار، پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (علیهم السلام) او را جلب کنند. در این میان افرادی که در همسایگی مسجد سکونت دارند، نسبت به دیگران وظایف سنگین تری را عهده دار خواهند بود و ضروری می نماید نهایت توان خویش را برای عمران کمی و کیفی مسجد به کار گرفته و از هرگونه رفتاری که کم توجهی و بی اعتنایی آنان را نسبت به این خانه عبادت بروز دهد اجتناب و احتراز ورزند. در روایتی از رسول اکرم (ص) نقل شده که افرادی که به مسجد اُنس و علاقه دارند، جزو هفت نفری هستند که در سایه رحمت پروردگار قرار می گیرند (کنز العرفان، ج 1، ص 108 .) و نیز از آن وجود گرامی روایت شده که فرموده اند: هرکس همسایه مسجد باشد و بتواند به مسجد برود، ولی سه روز متوالی در این مکان فرائض عبادی (نماز) خویش را به جای نیاورد، لعنت خداوند و فرشتگان براو باد! در ادامه این حدیث تاکید شده که اگر چنین فردی بیمار شد به عیادتش نروید و اگر از دنیای فانی به سرای باقی کوچ نمود، در مراسم تشییع جنازه او حضور نیابید. عبدالله بن سنان از حضرت امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که شنیدم آن حضرت می فرمودند گروهی از مردم در زمان رسول اکرم (ص) از رفتن به مسجد برای ادای فریضه نماز بی توجهی نشان داده و در این امر سستی می ورزیدند. حضرت محمد (ص) فرمود: امکان دارد در مورد آنان که از رفتن به مسجد جهت اقامه نماز امتناع می کنند، امر نمایم که هیزمی در مقابل منزلشان قرار داده تا با شعله های سوزان آن خانه هایشان طعمه حریق گردد.

در کتاب فقه الصادق (علیه السلام) و نیز «تهذیب» شیخ طوسی از طلحة بن زید نقل شده که امام صادق (علیه السلام) فرموده اند: امیرمؤمنان (علیه السلام) فرمود: همسایه مسجدی که برای ادای نمازهای واجب در مسجد حضور نیابد در حالتی که فراغتی دارد و از سلامتی هم برخوردار است، نمازش کامل نخواهد بود، البته نه آن که نمازش باطل باشد، بلکه آن آثاری را که نماز مقبول درگاه حق باید داشته باشد فاقد است. (این روایت در بحارالانوار علامه مجلسی، ج 83، ص 354 و نیز قرب الاسناد آمده است.)

امام صادق (علیه السلام) فرمودند: در تورات نوشته است: خداوند می فرماید، و خانه های من در روی زمین مساجد هستند خوشا به حال کسی که خودش را در منزل پاکیزه نموده و سپس مرا در خانه ام زیارت کند و بر خداست که از زایر خویش احترام نماید. (سفینة البحار، ج 1، ص 600 .)

در بحث وقف نیز این مساله مطرح است که اگر کسی چیزی را وقف بر عنوان همسایگان بنماید در این صورت درآمد حاصله از وقف به چه کسانی تعلق می گیرد، در کتاب شرایع در این مورد سه محور بررسی شده است، نخست در مشخص نمودن همسایه باید به عرف مراجعه شود و براساس نظر دوم همسایه هر کس صاحبان خانه هایی اند که تا فاصله چهل ذراع از هر طرف واقع شده و اندازه هر ذراع از آرنج دست تا سرانگشت وسط دست می باشد. (قاموس المحیط، فیروز آبادی، ج 3 ص 22 .) نظر دیگری، چهل خانه از هر طرف را همسایه می داند، آن گاه محقق حلی این نظر را مردود دانسته و صاحب جواهر آن را از نوادر دانسته و روایاتی را که همسایه را چهل خانه از هر طرف معین کرد. حمل بر تقیه نموده است. وی می افزاید: از آن جا که لفظ همسایه کلمه ای «عرفی» است و شرع مقدس هم در این زمینه واژه خاصی ندارد، برای دست یافتن به معنای آن باید به عرف مراجعه کرد، وی در خصوص احادیثی که حد همسایه را چهل ذراع معین کرده گوید: شاید بتوان گفت منظور معصوم (علیهم السلام) از این بیان، همان معنای عرفی و رایج بین مردم است و براین اساس نظر نخست و ثانی در باب معین نمودن حد همسایه با یکدیگر مغایر نخواهد بود. علامه حلی، محقق کرکی (محقق ثانی)، شهیدثانی و تنی چند از فقهای متاخر ملاک در تعیین همسایه را مراجعه به عرف تلقی نموده اند. (نک: جواهرالکلام، ج 28، ص 41 - 44; عروة الوثقی، ج 2، ص 223 – 225.)

-اهتمام همسایگان مسجد به عمران و تطهیر

همسایگان مسجد باید ضمن اهتمام ورزیدن به عمران و آبادانی مسجد در فعالیت های خود انگیزه ای پاک و الهی داشته و تلاش خود را برای احیای خانه توحید خالص کنند و در پی شهرت های فناپذیر و انگیزه های مادی نروند. همسایگان باید در اخلاق، رفتار و برخوردهای اجتماعی نیز حرمت مسجد را مراعات کنند و آن را پایگاه تربیت دینی و پرورش حالات فطری و روحی تلقی بنمایند. کوتاهی در حفظ و استحکام مسجد و تسامح در امور این مکان ارجمند، توسط همسایگان، زمینه های تخریب آن را پدید آورده و خدای ناکرده این افراد مشمول سخنی از قرآن می شوند که می فرماید: «وکیست ستمکارتر از آن که مردم را از ذکر نام خدا در مساجد منع کند و در خرابی آن بکوشد، چنین گروهی نباید در مساجد مسلمین حضور یابند جز آن که بر خود (به خاطر اعمال سوء) خائف باشند، ذلت در دنیا نصیبشان می شود و در آخرت عذابی بسیار سخت دارند». (سوره بقره، آیه 114 .)

از حضرت علی (علیه السلام) نقل شده که آن امام فرموده اند: «مسجد در مورد خرابی خود به پیشگاه خداوند متعال گله می کند و از آبادکنندگانش وقتی از آن دور شوند و سپس به سویش آیند شادمان می گردد، همان گونه که یکی از شماها وقتی مدتی از فردی دور بوده اید و حال به طرف شماآید خوشحال می شوید». (سفینة البحار، ج 1، ص 600 .)

بیهقی سبزواری می گوید از قول بزرگی نقل شده که ثواب تطهیر مسجد بسیار است و فضیلت آن بی شمار بوده و آیه «. . . ان طهرا بیتی للطائفین والعاکفین و الرکع السجود» (سوره بقره، آیه 125 .) بر این معنا دلالت دارد. رسول خدا (ص) فرمود کسی که مسجدی را جاروب کند، چون فردی است که با پیامبرخدا (ص) در چهارصد غزوه شرکت کرده و چهارصد حج انجام داده و چهارصد بنده، آزاد نموده و چهارصد روز، روزه گرفته اند. در پایان این روایت، بیهقی می افزاید: چون ثواب تطهیر مسجد چنین باشد، اجر تعمیر آن نیز این گونه است. (مسجد پایگاه توحید و تقوا، ابوالقاسم رزاقی، ص 148 - 149 به نقل از الرسالة العلیه، ص 62 .) بنابراین همسایگان مسجد نباید خودشان را از چنین پاداش های معنوی محروم کنند و نسبت به پاکیزه نگه داشتن خانه خدا و آبادانی مراکز عبادی و مصلای مؤمنین دقت و اهتمام ویژه داشته باشند و این گونه نباشد که در نظافت و عمران خانه های خود مصر گردند، ولی از تعمیر و تطهیر مساجد غافل گردند.

ابوذر غفاری روایت کرده که رسول اکرم (ص) فرمود: «کسی که مسجدی را جاروب نموده و یا آن را خوشبو گرداند، در روز قیامت، نامه عملش را به دست راست وی دهند و از قبر در حالی خارج می شود که به بوی معطر مشک غلیظ آغشته می باشد» و در حدیث دیگری آمده: «جاروب نمودن و دورکردن گرد و غبار از مسجد موجب می شود خداوند، انسان را از گناهانش پاک گرداند». (ماخذ پیشین، ص 150 - 149 .)

-هویت معنوی همسایگان مسجد

افرادی که در همسایگی مسجد اسکان دارند و ساکنان محلاتی که هویت فرهنگی خود را مدیون این گونه اماکن مقدس می دانند، باید در اخلاق و رفتار خویش احتیاط افزون تری به خرج داده و از ارتکاب اعمالی که حرمت مسجد را تنزل می دهد اجتناب کنند. در مناطق سنتی و شهرهای تاریخی ایران، خصوصا نقاط مرکزی و کویری، مسجد جامع در وحدت و انسجام بخشیدن به محلات، نقش ویژه و تعیین کننده ای دارد و نام آن محلات با عنوان مسجد گره خورده و حتی در مسائل ارتباطی، پیوند عاطفی و همزیستی و معاشرت مردم و مسجد تاثیر بارز خود را نشان داده است، همسایگان مسجد از سر صدق و اخلاص و با نیتی خوش و انگیزه هایی عالی از نان و آب خویش مایه گذاشته و بر شکوه معماری و عزت و عظمت مسجد افزوده اند و بر خویشتن روا نداشته اند که ساختمان های خود را مجلل تر از مسجد یا مرتفع تر از آن قرار دهند. برای آنان از گذشته های دور، خانه جایی برای زیستن و رستن از تنهایی است، ولی مسجد مکان خلوت کردن با خدا و درد دل نمودن با پرواپیشگان و ابراز علاقه به انبیا و اولیاست. به همین دلیل این اماکن مقدس در تسکین روحی و آرامش روانی افراد دخالت دارد و حتی افراد را به این باور می رساند که برکت زندگی، افزایش رزق و روزی و رهایی از بلاهای ارضی و سماوی در گرو توجه به این مکان ها و اهتمام در عمران آنهاست، قرن هاست که مساجد به محلات مسکونی طراوت و صفا بخشیده و چون رگ حیاتی و قلب تپنده شهر، نقش تعیین کننده ای را عهده دار بوده و در کنترل رفتار انسان ها با هم و جلوگیری از خلاف ها و گسترش نیکی ها مؤثر بوده و می باشند. اصولا ساختمان مسجد در بین افراد محل، آن چنان حال و هوای معنوی ایجاد می کند که هر کسی تصور می نماید صفای روحانی مسجد چون چشمه ای جوشان در کوی و برزن های محل جاری است و زندگی فردی و اجتماعی آنان با مسجد گره خورده است.

معماران این مساجد در واقعیتی معنوی که ابداع می کنند از باطن قرآن الهام می گیرند، حتی سیمای ظاهری این بناها به گونه ای است که از طریق راز و رمز و تمثیل با هیبتی خاص، اسما و صفات خداوند را که قرآن مطرح نموده جلوه گر می نمایند. مناره ها ابهت و جلال و گنبد و ایوان ها جمال الهی را یادآور می شوند، کتیبه نویسان به امداد معماران آمده و پرتوهای روحانی را با نوشتن آیات قرآن بر نقاطی خاص از مسجد به نمایش می گذارند. جلوه های قدسی و حسن و جمال الهی چنان در مسجد مجسم شده که ناظر آن به عنوان نمازگزاری معتقد با مشاهده این مجموعه به سوی توحید سیر می کند و از ظواهر دنیایی فراتر می رود. در واقع جلوه های هنری مسجد نوعی آموزش پنهانی و به ظاهر خاموش است که به شیوه ای واقعی بر آموزش نظری عقاید دینی و باورهای مؤمنین صحه می گذارد.

ب – انتظارات همسایگان و سفارشاتی به متولیان مساجد؛

همان گونه که همسایگان مساجد نسبت به این گونه مکان های مذهبی و پایگاه های اعتقادی وظایفی را عهده دار خواهند بود و کوتاهی در این امور از نقصان در ایمان آنان حکایت دارد، متولیان و دست اندرکاران برنامه های تبلیغی و فرهنگی مسجد نیز باید حقوق همسایگان مسجد را مراعات نموده و موجبات آزار و اذیت آنان را فراهم نسازند؛ از جمله مستحبات مسجد، هم سطح بودن مناره با دیوار و سقف مسجد می باشد، چرا که مناره یا گلدسته از این جهت احداث گردیده که مؤذن برفراز آن رفته و اذان بگوید و طبیعی است مناره های مرتفع برخانه های افراد همسایه مسجد مشرف گردیده و احتمال دارد آسایش آنان را مخدوش کند، گرچه در سال های اخیر اذان از طریق بلندگو پخش می شود، ولی پخش برنامه های متعدد تبلیغی از طریق بلندگو امکان دارد برای همسایگان خسته کننده و یا باعث اذیّت باشد.

متولیان مساجد باید صدای بلندگوها و سایر وسایل صوتی را به گونه ای تنظیم کنند که آرامش همسایگان مسجد را مختل نسازد و نیز بیماران را در مشقت قرار ندهد. برنامه های مذهبی و تبلیغی مسجد باید به گونه ای باشد که رغبت مردم را برای انجام فرایض دینی در مسجد رو به فزونی ببرد. متاسفانه باید اذعان داشت اغلب مجالس ترحیم و سوگواری برای اشخاص و برنامه های غمناک در مساجد اجرا می شود و از برنامه های نشاط آور و سرور آفرین در این مکان مبارک کمتر خبری هست، در حالی که می توان برنامه های اسلامی را به گونه ای جالب و پرجاذبه اجرا نمود که جامعه و به ویژه نسل جوان با شوق و شعف به این اماکن روی آورد و تصور توام با لذت معنوی و ابتهاج روحانی از برنامه های مسجد داشته باشد. البته این تلاش هیچ گونه منافاتی با ملاحظات شرعی و رعایت کامل موازین دینی ندارد.

4-25 – مسجد طراز انقلاب و مدیران پاسخ گو(مدیران جهادی و انقلابی)

در فضا و محیط مسجد می توان سازو کاری را پیش بینی کرد که در یک شب و یا روزی در ساعتی مشخص مسئولان و مدیران به همران معاونین مربوطه دعوت گردیده وبا حضور در جمع نمازگزاران به پاسخگوئی پرسش ها و نیز طرح دیدگاه ها و در نهایت اطلاع رسانی به آحاد مردم، بپردازند.

مسجد طراز انقلاب مسجدی است دغدغه مند نسبت به میراث امام خمینی (رض) و شهدای گرانقدرانقلاب و مجموعه ی این میراث خلاصه می شود در سیستم مدیریتی حاکم بر نظام و جامعه ی انقلابی و اسلامی. تجلی این حقیقت نیز در سبک مدیریت مدیران خرد و کلان در سطوح مختلف و در سه قوه مقننه و اجرائی و قضائی و نیز کلیه نهادهای حاکمیتی و کشوری و لشگری بروز و ظهور می یابد.

یکی از غفلت های جدی در گام اول انقلاب یعنی چهار دهه اول بعد از پیروزی؛ همین امر مهم بوده است. چه آنکه در جامعه و نظام ولایی و مکتبی آنچه باید اصالت بخش تار و پود مدیریت قرار می گرفت، نوع و سبک مدیریتی بود که با ارزشها و آرمانهای انقلاب و آموزه های دینی سازگاری محسوس و ملموسی می داشت. در نظام ولایی و اسلامی انتظار می رفت تا مسجد بعنوان کانون اصلی تولید فکر و اندیشه ی دینی و انقلابی باقی می ماند، چنانکه در روزهای خون و قیام و بلکه چندسال پس از پیروزی بویژه دوران دفاع هشت ساله به منزله ی سنگر و خاکریز اصلی؛ شناخته می شد.

مهمترین شاخصه مدیران طراز انقلاب اسلامی، رویکرد متعهدانه و مخلصانه جهادی و بسیجی و مکتبی است که از رهگذر فرهنگ ایمانی و مسجدی بدست می آید و البته جز از مجرای محله و مسجد محوری و بعبارت بهتر دولت محله، امکان تحقق ندارد.

– مسجد؛ کانون تبادل و تضارب آراء و دیدگاه ها، مسجد طراز انقلاب در عین سرزندگی و پویایی، زمینه ها و فرصت هایی را خلق می کند برای انعکاس نظرات و دیدگاه های آحاد نمازگزاران و اهالی محل و نیز دریافت اعتراضات و انتقادات و انتقال آنها به مجاری ذی ربط و یا دعوت از مسئولات امر و ارائه توضیحات و یافتن پاسخ ابهامات و شبهات مردمی (برخی به دنبال ایجاد فضایی برای طرح انتقادات و اعتراضات مردمی هستند، درحالی که اگر مسئولان نظام گوش شنوا داشته باشند و با حفظ روحیه مردمی به میان مردم بروند قطعا به درد دل توده مردم آگاه و قبل از بروز اعتراض و یا انتقادی، خواسته مردم تامین می گردد) و بهترین مکان برای این تلاقی مساجد می باشد. این در حالی است که متاسفانه برخی مدیران و مسئولان دیده شده اند، در حالی که در محل سکونتشان مسجد وجود دارد از ترس و واهمه مراجعه مردم و ارائه درخواست و یا طرح انتقادات و ابهامات، عمدا به مسجد نرفته و از توفیق درک هم ثواب اقامه جماعت و هم گره گشایی از کار مردم محروم می مانند.

مسجد دولتی یا دولت مسجدی؟

یکی از کارکردهای مهم سیاسی مسجد که متأسفانه نادیده گرفته می شود، «تعامل و تعادل بخشی بین مردم و حاکمیت اسلامی» است. از آن جا که مسجد خانه خداست و تعلق به دولت ها و قدرت ها ندارد، این ظرفیت را دارد که بدون انگیزه های حزبی و جناحی، مرکزی برای تعادل بخشی بین حاکمیت و مردم باشد. به این گونه که از یک طرف با «کنترل و نظارت بر امر حکومت داری اسلامی» حرف دل مردم را به متولیان امور حکومت برساند و از طرف دیگر به عنوان حامی و پشتیبان حکومت از ارزش های نظام اسلامی دفاع کند. این نظارت توسط امام جماعتی که روحانی نخبه، عادل و آزاده است، انجام می گیرد. این کارکرد اگرچه تا کنون خیلی مطرح نشده است، اما آثار و نتایج قابل توجه آن، می طلبد مطالعات علمی در مورد آن، صورت بگیرد. «احیا کارکرد سیاسی مسجد به صورت مستقل و بدون وابستگی حزبی و جناحی، بدان معناست که علاوه بر این که اندیشه های بنیادین سیاسی اسلام در مساجد نشر پیدا می کند؛ مساجد، محلی برای نصیحت، امربه معروف و نهی از منکر به حکومت و دولت باشند و نقشی تعادل بخش بین مردم و حکومت ایجاد کند. هر مسجد دارای امام جماعتی نخبه، عادل و آزاده باشد و بتواند با ارزیابی صحیح از مسائل کشور ارتباط مردم با حکومت را تقویت کند و در صورت نیاز حرف دل مردم را به حکومت برساند. این امر به پویایی مسجد و نظام جمهوری اسلامی کمک شایانی می کند.

4-26 – مسجد و خودسازی، تزکیه و تهذیب، جهاد اکبر، انسان سازی؛

رهبر انقلاب اسلامی در دیدار ائمه جماعات مساجد تهران بر اهمیت مسئله نماز تأکید و خاطرنشان کردند: «نماز باید با کیفیت و توجه عمیق به خداوند متعال، و به‌دور از آفاتی همچون غفلت و ریا باشد و نقش ائمه جماعات در تبیین و ترویج عملی و زبانی مسئله نماز به عنوان حقیقتی جذاب و شوق‌انگیز بسیار مهم است.»

ایشان، مسجد را پایگاهی برای همه کارهای نیک دانستند و فرمودند: مسجد باید پایگاه «انسان‌سازی، عمران دل و دنیا، مقابله با دشمن، بصیرت‌افزایی و زمینه‌سازی برای ایجاد تمدن اسلامی» باشد، بنابراین وظیفه امام جماعت علاوه بر اقامه نماز، «اقامه حق و عدل، تبیین دین و ابلاغ احکام دینی» است. (نظر بر اهمیت این موضوع در فصل بعد که ظرفیتهای بالفعل و بالقوه ی مسجد تراز انقلاب اسلامی را خواهیم پرداخت، بتفصیل پیرامون آن سخن خواهیم گفت.)

4-27 – مسجد و جبهه فرهنگی (سنگر و خاکریز اول)؛

(مسجد هسته مقاومت فرهنگی و پایگاه فعالیت اجتماعی است/ اگر حصار و خاکریز فرهنگی نباشد، همه چیز از دست می رود)

حضرت آیت الله خامنه‌ای (مدظله)، محوریت بخشیدن به مساجد را از جمله هنرهای بزرگ امام عظیم‌الشأن برشمردند و افزودند: مسجد «پایگاه انواع فعالیتهای اجتماعی» است و در تقویت فکری و ترغیب مردم به فعالیتهای گوناگون اجتماعی نقش اساسی دارد.

حضرت آیت الله العظمی خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار ائمه جماعات مساجد استان تهران، مساجد را پایگاه «اجتماع، مشورت، مقاومت، برنامه ریزی و حرکت اجتماعی و فرهنگی» خواندند و با اشاره به ضرورت تقویت ایمان دینی مردم به عنوان تکیه‌گاه اصلی انقلاب و نظام افزودند: برای تشخیص تکلیف در قبال مسائل جاری باید با نگاهی کلان و فرهنگی، روند کلی حرکت جامعه را تحلیل و جریان‌شناسی کرد.

با استفاده از منویات معظم له ، مسجد طراز انقلاب اسلامی تصویری و ترجمان عینی و ملموس از هسته مقاومت فرهنگی و پایگاه فعالیت اجتماعی است، که با وجود آن ضمن رصد جبهه خصم، و هوشمندی نسبت به تهاجمات و شبیخون های فرهنگی، از ابتکار عمل در مقابله و مبارزه با آنها، برخوردار می باشد.

4-28 – مسجد و جذب حداکثری؛

پس از یک بررسی میدانی و ملاحظه ی دیدگاه های گوناگون در باب حضور و جذب حداکثری به مسجد نکته های بسیار جالب و راهبردی بدست آمد که به اختصار از نظر می گذرانیم:

 کار وتلاش و نیز تشکل‌های فرهنگی و اجتماعی در مساجد باید متنوع باشند، قائل به این نیستیم که ما فقط یک مجرا برای کار فرهنگی داشته باشیم. آن چیزی که اشکال دارد شقاق است حتی تعارض هم اشکالی ندارد، این تنوع‌بخشی احتمال حضور را افزایش می‌دهد، مسئله دیگر نیازسنجی است مثلا جوانان سه نیاز اساسی دارند، یکی بحث آینده و شغل‌شان است، یکی بحث ازدواج و دیگری موضوع ارتباطات اجتماعی و مشارکت دینی‌شان است، این نیازها باید شناسایی شده و در مرحله بعد آموزش‌های لازم و توانمندسازی در این حوزه انجام شود و مرحله بعد مسؤلیت دادن به جوانان است.

 هیئت امناهای مساجد معمولاً انتخابی هستند لذا می‌توان از ظرفیت جوانان و همچنین بانوان در ترکیب هیئت امناها استفاده کرد. در نهایت نیز اهمیت کار تشکیلاتی است، ولی اگر منتظر هستید مسؤلیت را دو دستی به شما تقدیم کنند این اتفاق نخواهد افتاد، اگر هم منتظر هستید با دعوا و مرافعه این اتفاق بیفتد خواهش می‌کنم این کار را نکنید ما باید احترام بزرگترها را داشته باشیم، من چشم امیدم در این قضیه به امام جماعت و هیئت امنا است، البته بسیج و پایگاه‌ها هم می‌توانند کمک کنند چون جنس‌شان جوان‌پسندانه است.

 سه عامل مهم در تقویت ارتباط مستمر و مداوم بین مسجد و نوجوانان و جوانان وجود دارد. اولین عامل امام جماعت است که ابتدا ویژگی های امام جماعت و نقش آن در برنامه ریزی امور فرهنگی و مدیریتی مسجد است که می تواند بر جاذبه مسجد بیفزاید. دومین عامل هییت امنای مسجد هستند که متاسفانه معمولا افراد سن بالا، یا بازنشسته که به نیروهای جوان و خوش فکر اجازه نو آوری و ابتکار نمی دهند. آخرین عامل پایگاه های بسیج مساجد هستند که می توانند با ایجاد فضایی جذاب و سالم به جذب جوانان بپردازند.

 خانواده ها باید تربیت دینی را از کودکی آغاز کرده و مدرسه با ایجاد ارتباط با مسجد می توانند زمینه حضور جوانان را در مسجد فراهم سازند

 مساجد به عنوان مهم ترین پایگاه دینی و مردمی جوامع اسلامی باید برای همه اوقات فراغت افراد در طول سال و نه تنها تابستان برنامه داشته باشند تا هر فرد مسلمانی اعم از کودک، نوجوان، جوان، میانسال و پیر در ساعت از شبانه روز امکان حضور در برنامه های مساجد را داشته باشد.

 کارگزاران مساجد باید دقت کنند میزان دوستی افراد صالح و پایبند به مبانی دینی را در فضای مساجد افزایش دهند تا از این رهگذر بتوان سایر افراد را نیز جذب مساجد کرد.

29-4- مسجد و شکل گیری جامعه کوچک اسلامی و انقلابی (دولت محله و مسجد محور) ، الگوی زندگی اجتماعی (متحد، منسجم، یک پارچه، هم افزا، هم فکر) و مفاهمه جمعی.

مسجد اگر بخواهد محور امور شود باید اختیاراتی داشته باشد. در حال حاضر مسجد رقبای زیادی دارد که این اختیارات برای آنها در نظر گرفته شده است. مثلاً دولت یکی از مهم‌ترین رقبای مسجد محسوب می‌شود. با این مساله چگونه می‌توان مواجه شد؟

ما نباید امارت و امامت را از هم جدا کنیم. در الگوی امارت و امامت اداره عمومی و رهبری معنوی از هم جدا نیست. امیرالمؤمنین (علیه السلام) هم همین‌گونه بودند. اما در الگوی اموی بود که کاخ معاویه و یزید از مسجد جدا بود. یعنی نوعی سکولاریسم وجود داشت. البته آفت کار سیاسی در مسجد این است که تبدیل به کار جناحی و طرفداری از یک طیف خاص شود. این با آگاهی‌بخشی سیاسی منافات دارد. ما مسجد دولتی نمی‌خواهیم. اما مسجدی که در چارچوب نظام اسلامی و ولی فقیه و منافع مردمی حرکت کند مطلوب است. ما باید با برنامه‌ریزی به این سمت حرکت کنیم. در این الگو مردم می‌توانند به راحتی نسبت به مسوولان مسجد که امامان جماعت و هیات امنا باشند پرسشگری و مطالبه داشته باشند. بسیاری از دادخواهی‌ها پیش از آنکه به دادگاه برسد حل و فصل خواهد شد. این همان چیزی است که مقام معظم رهبری تحت عنوان حمایت از تشکل‌های خودجوش مردمی از آن یاد می‌کنند. اصلاً نیازی به تشکیل ساختارهای جدید و سازمان‌های جدید نیست. بهترین فضا برای پیگیری امور همین مساجد است. این تفکر در اسلام جاری و ساری است.

اگر مساجد فعال بودند، مشکل فقر و فساد و بی‌دینی برطرف می‌شد؛ متأسفانه مساجد آن‌گونه که باید کار کنند، فعال نیستند.

اگر می‌خواهیم دین، مرام و انقلاب ما باقی باشد و دشمن از ما ضربه بخورد باید مساجد فعال باشند؛ در حقیقت تداوم مسیر انقلاب اسلامی به تداوم فعالیت‌های مساجد و فعال بودن آنها بستگی دارد.

مسجد طراز انقلاب در حیات اجتماعی محور همه ی فعالیت هاست. در قالب «مسجد محور محله بدون فقر»، «مسجد محور محله بدون اعتیاد»، «مسجد محور محله بدون طلاق و همراه با رشد موالید و ترغیب به ازدواج» و «مسجد جایگاه امنیت اخلاقی و اجتماعی در پناه امربه‌معروف و نهی از منکر» و در حوزه محرومیت‌زدایی، ایجاد اشتغال و کمک به فقرا؛ نقش ها و کارکرد های فراوانی می تواند در خدمت به توده مردم داشته باشد. والبته مهمترین مشخصه ی مسجد تراز که رمز اصلی موفقیت آن نیز تلقی می گردد، مردمی بودن و قائم به ظرفیت های توده ای و مردمی، می باشد.

برای دست یافتن به جامعه اسلامی باید به محله ها توجه شود در بحث محله ها درگذشت زمان به علت غفلت از برخی موضوعات معضل هایی پدید آمد و به جایی رسیدیم که اکثر محله ها دارای هویت نیستند و با وجود کارهای زیادی هم که انجام می شود، اثرات مثبت مقطعی دارد چون مشکل هویت وجود دارد و محله هایی که پویا و فعال بوده و هویت و خرده فرهنگ هایی دارند آسیب پذیری آنها در حوادث کمتر بوده است.

مساجد در دوران دفاع مقدس به عنوان یک سنگر نقش مهّم و تأثیرگذاری در پیروزی های ما داشتند. امروز هم جنگ تمام نشده و در قالب هجمه های فرهنگی به کشور حمله می شود که برای مقابله با تهاجم فرهنگی دشمن مساجد سنگر های امن و مستحکمی هستند که می‌توانند ما را دربرابر تهاجم فرهنگی دشمن حفظ کنند.

مساجد در تمامی عرصه‌ها سنگری مستحکم برای دستیابی به جامعه و تمدن اسلامی بوده است. در شرایط فعلی هم مساجد باید با محوریت ترویج سبک اسلامی و توجه به نیازهای مردم حرکت کند.

امام جماعت مسجد محله می‌تواند محور باشد و پیگیر کارهای مردم، تا در کنار هم محله‌ای پویا و زنده بسازند. در این حالت مردم خودشان وارد عرصه می‌شوند. نقش‌آفرینی در محله‌ها با محوریت مسجد بر عهده آن‌ها خواهد بود و همکاری و مشارکت و هم‌افزایی دستگاه‌های اجرایی و مسئولان می‌تواند محله را به نقطه مطلوب برساند. به همین خاطر است که به این روش گفته‌ایم مدیریت محله‌محور تحت عنوان محله اسلامی.

30-4- مسجد وبحرانهای اجتماعی و اقتصادی؛ (همیاری فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی و مالی)

شورای امداد و خیریه، صندوق قرض الحسنه، سایت واگذاری اقلام مازاد نیاز به نیازمندان نمونه ای از اقدامات در جهت همیاری و امدادرسانی مسجد طراز انقلاب به محرومان و نیازمندان محل و فراتر از محل می باشد که بنحوی پناه به مسجد می آورند.

از ابتدای شکل‌گیری اسلام و ساخت اولین مسجد، این مکان به‌کانونی برای انجام امور عبادی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی تبدیل شد و در گستره وسیع‌تر خودش عهده‌دار مبارزه با فقر از طریق جمع آوری صدقات و نذورات و دریافت خمس و زکات از تجار و بازرگانان و صرف آن‌ها جهت کمک و حمایت از افراد نیازمند و نهایتا تاثیرگذاری در رونق اقتصادی جامعه بود. متاسفانه ما در حاکمیت سیاسی مان مسجد و ظرفیت های مسجد را به بازی نگرفته و مساجد را نادیده گرفته ایم. آنچه درالگوی مسجد طراز انقلاب اسلامی دنبال می گردد، گوشه کوچکی از حاکمیت ولایی است در جهت تامین نیازهای مادی و معنوی اول اهالی خود محله که حق به گردن محله و مسجد دارند و بعد هم کمک به مناطق محروم. مساجدی هستند که وضع خوبی بلحاظ درامدی دارند و می توانند برای معین شدن برای یک بخش یا یک روستا یا یک شهر در مناطق محروم کشور فعالیت کنند. نه فقط در حوزه مسائل مادی که در حوزه معنوی هم می توانند معین باشند. همچنین رقابت‌آفرینی و ایجاد شور و شوق در محیط محله از جمله اهدافی است که مسجد می‌تواند به آن دست یابد. کافی است به برنامه‌های خود عمق بیشتری ببخشد و از مشارکت ظرفیت همه اعضای محله بهره‌گیری نماید.

4-31 – مسجد و سلامت (شورای خدمات پزشکی و مشاوره های پزشکی و امداد)

مسجد طراز انقلاب اسلامی، برخوردار از تیم ویا کمیته ی بهداشت و درمان است. اعضاء این کمیته، کارشناسان امور بهداشتی و درمانی از نمازگزاران و اهالی محل اعم از پزشک و پرستار و یا آگاهان این رشته می باشند. برخی از وظائفی که این تیم در محیط مسجد و محل و بعضا در منطق محروم کشور می تواند دنبال کند، از این قرار است:

1-چکاب و معاینه ی عمومی نمازگزاران، هراز چندگاهی در فضای مسجد (از فشار خون گرفته تا قند خون و چربی و دیگر موارد لازم... م.

2-ارائه ی خدمات مشاوره (جمعی و موردی)

3-شناسایی بیماران و جانبازان و معلولان نیازمند خدمات ویژه و پیگیری اموراتشان در حد مقدورات مسجد.

4-مدیریت امور بهداشتی و درمانی در زمانهای بحران شبیه تهاجم ویروس کرونا و یا امثال آن که نیازمند توجیه و مشارکت عمومی می باشد. ارائه ی خدمات ویژه در هر بحران احتمالی.

5-مدیریت اردوهای جهادی پزشکی و درمانی مسجد در مناطق محروم و آسیب دیده از زلزله و سیل و دیگر حوادث غیرمترقبه.

6-تجلیل از عناصر فعال محلی در عرصه های پزشکی و پرستاری و بهداشت و درمان در مناسبت های ویژه.

4-32 – مسجد و سایبر(مسجد مجازی)

امروزه اینترنت، فضا و موقعیتی را در عرصه فن آوری و اطلاعات در جهان کنونی ایجاد نموده، که به هیچ عنوان توجیهی برای چشم پوشی و نادیده انگاشتن آن وجود ندارد. گسترش روز افزون و همه جانبه و نیز حضور بسیار فراگیر آن در تمام زوایای پنهان و آشکار جوامع انسانی موجب شده، تا از آن برای تبادل اطلاعات و انتقال مفاهیم و محتوای هدفمند، بهره گیری شود. توسعه لحظه به لحظه حوزه نفوذ آن در تمام ابعاد جامعه بشری و افزایش کمی تعداد کاربران آن در مقیاس وسیع، موجب شده است، تا عصر حاضر را عصر مجازی بنامند. انباشت اطلاعات در اینترنت که به مرحله انفجار نزدیک شده است و وجود محتوا و مطالب برای هر سلیقه و ذوقی از هر قشر و صنف، در مقاطع سنی مختلف از کودک گرفته، تا افراد مسن و نیز سهل الوصول بودن و دسترسی آسان به اطلاعات و ارزانی و سادگی در برقراری ارتباط با کاربران از هر فکر و عقیده و مذهب و ... موجب شده تا نوع جدیدی از مفاهیم ارتباط و تعامل بین اقوام و جوامع مختلف بشری در این فضای مجازی شکل گیرد. (سایت متعلق به پایگاه تخصصی مسجد، مرکز رسیدگی به امور مساجد.)

در محیط سایبر و فضای مجازی «فرد می تواند فعالیت های دنیای واقعی خود را وارد کند. از خصوصیات بارز این فضا بی مکانی و بی زمانی است. از بین رفتن فاصله مکانی و افزایش بی سابقه توان انسان ها برای مبادله و مراوده با یکدیگر، فرایند هویت یابی جمعی افراد را دگرگون کرده است.» (آخوندی مطهره، massmedia.mihanblog.com /1387/3 )

از سوی دیگر «تکنولوژی کامپیوتر، ورود به شاهراه های اطلاعاتی را در فضای مجازی مهیا ساخته و همچنین فضا و بازاری را برای سرگرمی طیف وسیعی از افراد به خصوص نوجوانان و جوانان فراهم کرده که به سرعت و به طور مداوم، رو به رشد است. مرکز ثقل این تاثیر روی نسل در حال رشد یعنی نوجوانان و جوانان است. به عبارتی دیگر، بخش قابل توجهی از زندگی جوانان امروز را ارتباطات با اینترنت تشکیل می دهد این ارتباط می تواند به رشد مهارت های مختلف یادگیری منجر شود.

ویژگی های فضای مجازی سرعت عمل، ناشناس ماندن و سیال بودن است که کاربر در این فضا ظاهرا احساس امنیت می کند. در این فضا تفاوت های جنسیتی، قومی، نژادی و مذهبی دیگر مهم نیست و فرصت های جدیدی را نیز برای نمایش شخصیت در اختیار کاربران قرار می دهد.» ( کلاهیان سپیده و مهسا، روزنامه جمهوری اسلامی 29/03/1387 صفحه مقالات جهان مجازی (اینترنت))

از این روی و با توجه به اهمیت سایبر و فضای مجازی در اثر گذاری گسترده بر مخاطبان از سطوح مختلف توده مردم، تلاشگران حوزه دین و فرهنگ بویژه مساجد را برآن داشته است تا برای حفط شاکله و هویت خود با ضریب بالای حفظ مخاطبان و اثر گذاری برآنان، اندیشه ای بنمایند و الا از گردونه این همواوردی جا خواهند ماند و دیری نمی پاید که از مان به حاشیه رانده و فضای عمومی فکری و فرهنگی را ازدست خواهند داد و لذا برخی در این راستا بجای توانمند نمودن و یا مسلح و مسلط کردن نهاد های دینی و حوزوی بویژه مساجد به ابزار و امکانات روز و فرصت ساختن از تهدیدات فضای مجازی و عالم پیچیده ی سایبر، بفکر ایجاد مدرسه و حوزه علمیه و مساجد مجازی افتاده اند. ما ضمن ارج نهادن به دغدغه جدی این عزیزان اما به گواه تجربه بیشتر اصرار بر توامند سازی مساجد داشته و داریم. چه آنکه هرمسجد در محیط هر محله می تواند با استفاده از ظرفیت جوانان مستعد بسیجی و انقلابی در تشکیل تیم های سایبرو ایجاد سایت و به تبع آن کانالهای ارتباطی، با محوریت مسجد در غنی بخشی فضای مجازی به پشتوانه ی فرهنگ مسجدی ؛ گامهای بلندی بردارد. البته تمام این مقدمات مبتنی است بر رویکر مسجد طراز انقلاب اسلامی که مسجدی است فعال، به روز، پویا و اقناع کننده و با جاذبه های محتوایی و گفتاری و ارتباطی.

4-33 – مسجد و پیشکسوتان(عناصر با تجربه)

مسجد با پیشینه ی روشن و تمدنی پرافتخاری که دارد، اگر همچنان بسان چشمه ای جوشان در حال جوشش است مرهون تلاشها و زحماتی است که پیشینیان و بزرگان و معتمدان مؤمن و پرتلاش در هر محله و مسجدی می باشد و لذا قدردانی و احترام به ایشان وظیفه ای ایست دینی و اخلاقی. مسجد طراز انقلاب اسلامی ضمن ارج نهادن به خادمین پیشکسوت که بمنزله ی سرمایه های ماندگار انسانی شناخته می شوند و تاکید بر احترام و استفاده از تجربیات ذی قیمت آنان همواره حضورشان را در همه ی عرصه های مدیریت مسجد لازم و همراه با براکات می داند. از این روی چند ملاحظه و توصیه را برای پیشبرد اهداف نورانی وانقلابی مسجدضروری می دانیم:

1-کادر سازی از میان جوانان مسجدی برای مدیریت امور مختلف مسجد.

زمان بسان ابر و برق در حال گذر است و چنانکه در گذشته، بسیاری بودند که در محیط مساجد انجام وظیفه مینمودند و اکنون مسافر سفر آخرت گردیده و در میان ماحضور ندارند و تنها خاطراتی از ایشان باقی مانده است. و بطور طبیعی اداره ی مسجد را به نسل های بعدخود سپرده اند. اگر امروزه نیز تاکید بر جوانگرایی و میدان دادن به جوانان عزیز و بانشاط مسجدی است بیشتر بخاطر کادر سازی برای آینده ی مسجد می باشد ولذا مسجدی زنده و پویاست که بزرگان و پیشکسوتان آن در مقام جذب و بکار گیری جوانان در بخش های گونانگون مسجد دغدغه و برنامه مستمری داشته باشند.

2-احترام و استفاده از تجربیات پیشکسوتان؛

یکی از علل موفقیت جوانان در فضای مساجد، حفظ احترام توأم با استفاده از تجربیات بزرگان و پیشکسوتان مسجدی است و لذا در چنین حالتی مسجد محیط امن و موفقی برای هم هدایت گری بزرگان و هم عبرت آموزی و انتقال تجربه بین النسلی، خواهد بود.

3-شورای راهبردی و یا اندیشه ورزی مسجد،

از جمله کارکردها و یا ویژه گی های مسجد تراز انقلاب، برخورداری از شورایی است تحت عنوان اندیشه ورزی و یا اتاق فکر که با نگاه راهبردی و با حضور پیشکسوتان از طرفی و حضور تنی چند از جوانان مستعد و باانگیره ی مسجد؛ شکل می گیرد. قرار گرفتن نمایندگانی از این دو نسل در فضایی راهبردی، امتیاز و امکان ارزشمندی است برای مسجد تراز انقلاب در جهت رونق و پویایی و فعالتر شدن مسجد.

4-تجلیل از پیشکسوتان و خدمتگذاران مسجد؛

در مقام تجلیل از پیشکسوتان و خدمتگذاران مسجد در ادوار گذشته، برای آندست افرادی که در قید حیات هستند، نشستها و همایشهای مرتبط امری است لازم و پر فایده. و برای آندست اشخاصی که در قید حیات نیستند لازم است نام و نشانی از ایشان در محیط مسجد برای همیشه زمان ثبت و نصب گردد.

4-34 – مسجد و مدرسه و خانواده؛

نقش خانواده به عنوان عاملی تاثیرگذار در تربیت دینی فرزندان نقشی است منحصر بفرد و بعد از آن نقش مدرسه در آموزش مفاهیم دینی و برقراری ارتباط بین مسجد محل و مدرسه قابل توجه می باشد.

اولین و مهم‌ترین پایگاه یادگیری را باید کانون خانواده دانست؛ چراکه خمیرمایه شخصیت فرزندانمان بلکه آدمی در خانواده شکل میابد و نگرش‌ها و رغبت‌ها و رفتارهای خوشایند و ناخوشایند به پدیده‌های مختلف از خانه سرچشمه می‌گیرد. بنابراین کانون خانواده را باید اولین و بهترین مدرسه‌ای دانست که جوامع بشری از آنجا رشد می‌کنند.

در کنار خانواده، مدرسه و مسجد محل دو مرکز مهم دیگری است که در تکوین شخصیت و جریان تربیتی فرزندانمان نقش و تأثیر مستقیم دارد. ولذا تعامل و ارتباط متولیان و مدیران ومعلمان و اولیاء هرسه مرکز بصورتی واقعی و اثر گذار امری است ضروری که باید با برنامه ای راهبردی و البته ملموس و محسوس، همواره و پیوسته جریان داشته باشد. بعنوان نمونه وقتی پدر و مادر به نماز جماعت در مسجد حساسیت نشان می دهند، تاثیرگذاری و درون‌سازی گفتارشان به‌مراتب بیشتر از زمانی است که فقط با گفتار و اجبار، فرزندان خویش را به خواندن نماز در مساجد وادار کنند. لحظه‌های حساس و پرجاذبه رفتار پدر و مادر در ایجاد محیطی دوستانه، صمیمی، دلنشین و عاطفی در رویارویی با فرزندان سبب می‌شود که آنان بدون زحمت رفتاری را که علاقه دارند به فرزندان منتقل نمایند.

آنچه نباید فراموش کرد این حقیقت است که سرچشمه اصلی مدرسه‌ها در جوامع اسلامی مساجد بوده اند. به دیگر سخن در نظام اسلامی مدرسه‌ها بخش‌های توسعه‌یافته مسجدها هستند، بنابراین علاوه بر ایجاد نگرشی مثبت و خوشایند در دانش آموزان مدارس به محیط معنوی و تربیتی مسجد، باید نوعی همپوشانی و همکاری بین مدرسه و مسجد حاکم ساخت بویژه در آنجا که فاصله ی مکانی نیز بینشان وجود نداشته باشد ...

مدرسه می‌تواند با استفاده از راهکارهای ساده‌ای مانند بردن دانش‌آموزان برای اقامه نماز جماعت به مسجد محل، زمینه آشنایی و ارتباط بیشتر آنان را با مسجد، امام جماعت و فعالیت‌های موجود در مسجد فراهم کند.

پیوند مستمر خانواده، مدرسه و مسجد موجب ارتقاء سلامت روانی و نشاط معنوی دانش‌آموزان خواهد شد و این سه ضلع یک مثلث حمایتی برای بچه ها خواهد بود که در آن احساس مضاعف پیدا می کنند و شخصیتشان مصونیت پیدا می کند و اگر این پیوند زیبا را با مساجد محله ها انجام دهیم خانواده و محله و مسجد یک مثلث مقدس و والایی برای حمایت از شخصیت پر شکوفایی بچه‌ها خواهیم بود.

4-35 – مسجد و تمدن اسلامی؛

به نظر می‌رسد مهم‌ترین کارکرد مسجد که جامع همه کارکردهاست، تمدن‌سازی است. اگر شما به زمان رسول‌الله هم نگاه کنید کل شهر و تعاملات مدنی حول مسجدالنبی شکل می‌گیرد. در زمان حضرت امیر هم مسجد کوفه مرکز خلافت می‌شود. حتی در ادبیات دینی داریم که حضرت حجت هم مسجد کوفه را به‌عنوان دارالخلافه قرار خواهند داد. در روایت داریم که از مسجد کوفه هزار در باز خواهد شد. این یعنی مرکز مدیریت جهانی حضرت خواهد بود.

4-36 – مسجد و معماری اسلامی؛

امام خمینی(ره) جوابی به نامه‌ای داده‌اند درباره بنای مصلای تهران. اینکه باید یادآور سادگی مساجد صدر اسلام باشد و از زرق و برق مساجد اسلام آمریکایی پرهیز شود. این خود یک معیار و نقشه راهی است برای ما در جریان معماری مسجد تراز انقلاب و جامعه اسلامی و انقلابی.

طراحی‌های ما در معماری زمانی معرف هویت زمان خودش بوده است. مثلاً گنبد مخروطی شکل برای زمان سلجوقی بوده یا فلان سبک برای صفویه. اما در دوره فعلی نمی‌توانیم نمادی را برای هویت معماری خودمان ذکر کنیم. گسستی بین فضای نظری و عملی در حوزه معماری وجود دارد. بایستی نهادهایی کمک کنند به خیرین مسجدساز که از الگوهایی که وجود دارد به خوبی استفاده کنند. نکته بعدی در مکان‌یابی مساجد است. گاهی در شهرک‌های بزرگمان شدیداً مشکل مسجد داریم. گاهی هر آپارتمان با توجه به جمعیت‌اش یک مسجد نیاز دارد. یا در میدان انقلاب فقط یک مسجد داریم. یا میدان ونک اصلاً مسجدی که در دسترس باشد نداریم. مساجد در معماری سنتی حیاط دارند و افراد قبل از ورود به شبستان به حیاط داخل می‌شوند. بخش زنان و مردان همسطح است. اما گاهی می‌بینیم بخش زنان طبقه بالاتر ساخته می‌شود که باعث زحمت سالخوردگان می‌شود. مسجدی در شهرک غرب وجود دارد که از سازه‌اش ما متوجه نمی‌شویم که این مسجد است! این‌ها آسیب‌های مساجد در حوزه معماری است. یکی دیگر از آسیب‌های مسجدسازی تجملات است. حتی در روایات داریم که مسجد نباید سقف داشته باشد. یعنی مردم مستقیما با آسمان ارتباط داشته باشند. لذا ما در معماری سنتی می‌بینیم که غیر از شبستان که فضای کوچکی هم هست عمده فضا سر باز و غیرمسقف است مانند مسجد امام اصفهان، جامع قم یا مسجد جامع تهران. در بعضی مساجد فعلی لوستری گذاشته‌اند که آدم را به فضای کلیسا یا کاخ پادشاهان می‌برد. روایت داریم که در آخرالزمان مساجد بسیار آبادند اما از نظر نمازگزار خراب است. حتی عده‌ای نسبت به کارکردن آیات و روایات از محراب مسجد ان قلت دارند چرا که باعث پرت شدن حواس نمازگزار می‌شود. اگر هزینه‌های مسجد را کم کنیم می‌توانیم مساجد بیشتری بسازیم. یا مثلاً مناره زمانی به‌کار می‌رفت که مؤذن بالای آن اذان می‌گفت. اما اکنون هزینه گزاف مناره چه معنایی دارد؟ حتی این خرج و مخارج و اسراف‌ها گاهی در بین جوانان دافعه ایجاد می‌کند. به زعم بنده باید به یک حد تعادلی در این موضوع رسید.

اگر معماری مساجد با نیازهایی که احساس می‌شود ایجاد شود، به عنوان مثال مهد کودکی کنار مسجد ایجاد و متناسب با سن کودک طراحی و معماری شود و مکانی برای بازی‌های رایانه‌ای و بازی‌های ورزشی کودک منطبق با فضای به روز در مسجد ایجاد شود، بدون شک با استقبال گسترده روبرو می‌شود.

به کار بردن کاشی‌کاری‌ها و خطوط و کتیبه‌های مختلف اسلامی در معماری مسجد از دیگر زمینه‌های ترغیب و تشویق کودکان به مسجد می باشد؛ نگاشتن آیات قرآن کریم، فرمایشات ائمه معصومین(ع) با خطوط نستعلیق و زیبایی‌های خطی و معماری ایرانی و اسلامی با توجه به جنبه معنوی مساجد و مسایل عرفانی در بنای مساجد را از دیگر مؤلفه‌هایی دانست که زمینه حضور مردم به ویژه کودکان در مساجد را فراهم می‌کند.

4-37 – مسجد و نوجوانان و جوانان؛

امام خامنه ای (مدظله) در دیدار ائمه جماعات تهران با معظم له فرمودند: «توجه خاص به جوانان و قائل بودن جایگاهی خاص برای نسل جوان» و به ائمه جماعات توصیه کردند.

«دل جوانان را با ایجاد جاذبه صحیح یعنی «سخن و اقدام آمیخته با معنویت و عرفان واقعی» جذب مساجد کنید تا کشور و جامعه از برکات فراوان حضور نسل جوان در مساجد بهره مند شود.»

وجود زمینه ها و ویژگی هایی همچون تحول شناختی و تحول در قضاوت ها و روابط اجتماعی و بحران های شخصیتی و روحی و عاطفی و حتی اخلاقی و تربیتی از مقطع نوجوانی و جوانی بستری تعیین کننده و بسیار مهم بوجود می آورد که اگر به خوبی هدایت و رشد دهندگی مطلوب در آن صورت پذیرد از آن فرصتی برای شکل گیری هویت و شخصیتی مناسب و شایسته می سازد و الا منشاء تهدیداتی برای تمامی مراحل پس از نوجوانی خواهد بود.

مسجد به عنوان اصلی ترین کانون تربیت و رشد فکری و معنوی بهترین امکانی است برای هدایت، مشاوره، شکوفایی استعداد ها و تربیت و تعالی نوجوانان و جوانان، که البته اگر الزامات آن مورد توجه قرار گیرد به منزله تکیه گاهی مطمئن و رشد دهنده در خدمت این مقطع سنی از آحاد جامعه می باشد. بدیهی است مساجدی که بتوانند خدماتی ملموس و کارگشا و در خور نیاز این طیف از اقشار جامعه ارائه نموده و به عبارتی گرهی از کار نوجوانان و جوانان باز نمایند و از این رهگذر اعتماد والدین را نیز جلب کنند قطعا مورد استقبال چشمگیری از سوی نوجوانان وجوامنان قرار خواهند گرفت.

4-38 – مسجد و بانوان؛

بانوان به عنوان نیمی از پیکر جامعه انسانی، همانند مردان در مشارکت عمومی، پایگاه و جایگاه مناسب دارند و نمی توان از نقش سازنده آنان چشم پوشید.

اسلام با حضور بانوان در عرصه های مختلف اجتماعی مخالف نیست و آن را منع نکرده است، بلکه وظیفه اصلی وی را مادری می داند و تربیت و پرورش انسان های بزرگ و وارسته؛ البته در کنار آن نیز به آنان اجازه داده تا با حفظ حریم و عفّت و پاکدامنی و در پوششی محفوظ از تیر زهرآگین نگاه های هوس آلود و شیطانی، در اجتماع حضور یابد و برای رشد و ترقّی خود و جامعه گام بردارند.

نگاه راهبردی بر کمّیت و کیفیّت حضور بانوان در مسجد:

مسجد طراز انقلاب اسلامی، تنها عهده دار ادای نماز نیست و از منظر مدیران و دست اندرکاران بویژه امام جماعت «اقامه» مفهومی به مراتب وسیعتر و پیچیده تر از «ادا» دارد، باید اذعان کنیم که عوامل مسجد با مسئولیتی سنگینی که دارند اگر نگاه راهبردی دقیق به حضور بانوان در مسجد نداشته باشند و برای این قشر عظیم شأن و منزلتی متناسب با شخصیتشان قائل نباشند؛ نمی توانند انتظار حضور جدی و چشمگیر و مفیدی از ایشان داشته باشند. در نتیجه مسجد یکی از اساسی ترین مؤلفه های رونق خود را از دست می دهد زیرا بانوان نقش کلیدی ترغیب و تشویق شوهران و فرزندانشان را نیز برای حضور در مسجد مس توانند داشته باشند.

علیرغم فواید و ثمرات حضور بانوان در مساجد در بسیاری از موارد شاهد آن هستیم که بدلیل عدم توجه به نقش و تأثیر متقابل مسجد و بانوان یا(مسجد و خانواده)، بعضا دیدگاه بانوان را در مورد حضور در مسجد؛ دچار تردید می کند. در این زمینه کافی است به تاریخچه ایفای نقش مسجد در پیشبرد اهداف دینی، از صدر اسلام تا زمان حاضر، از جمله جایگاه حیاتی مسجد در اتفاقات منجر به پیروزی انقلاب اسلامی سال 57 و نیز اوضاع و احوال کشور در زمان جنگ 8 ساله وهمراهی و نقش آفرینی بانوان متدینه و انقلابی در فضای مساجد نظری انداخته شود، تا نوع نگاه به حضور بانوان در مسجد بخوبی تنظیم گردد.

مسلّم است که حضور بانوان در مساجد در صورتی که در انجام وظایف مرتبط با همسرداری ایشان خللی ایجاد کند، مورد تأیید شرع مقدس نیست. امّا سخن در آن است که می توان با اتّخاذ تدابیر فردی و جمعی، از این حضور بیشترین استفاده را کرد و حتّی آن را به عاملی برای رشد و پیشرفت بانوان در زمینۀ همسرداری و تقویت بنیاد خانواده تبدیل کرد. متأسّفانه دیده می شود (هرچند اندک) که برخی از بانوان شوهردار، حضور در مسجد را بهانه ای برای فرار از اولویت های زندگی خود قرار داده و به جای عمل به فرامین صاحب خانه (الله)، دلخوش به حضور در خانه (بیت الله) می شوند. این در حالی است که تحت هر شرایطی، خانواده و رسیدگی به امور مربوط به آن در اولویت فعالیت های مرد و زن قرار دارد.

4-39 – مسجد و گردشگری و اردوهای زیارتی و تفریحی؛

صنعت گردشگری و بلکه فرا تر از آن سیر در زمین طبق آیه شریفه : «سیروا فی الارض ...» و نظاره و مطالعه در آثار باستانی و سبک زندگی پیشینیان و نیز آشنایی با اقوام و سنت ها و تمدن بشری در اقصی نقاط کشور اسلامی و بلکه تمام دنیا؛ بواقع فرصتی است برای عبرت و درس آموزی از بستر تاریخ و سرگذشت پیشینیان. اسلام عزیز بخاطر آثار و برکاتی که این امر بدنبال دارد همواره اصرار بر آن داشته است.

مسجد طراز انقلاب از دو جهت به این موضوع نظر دارد :

1-بسیاری از مساجد قدیمی در بلاد اسلامی بعنوان کانون اصلی مدنیت و تمدن اسلامی با ویژگی های منحصر بفرد و حیرت برانگیز معماری اسلامی در گذشته های دور، اکنون در سازمان میراث فرهنگی بعنوان بناهای تاریخی ثبت گردیده اند و برای اهل ذوق و شبکه عظیم توریسم مورد توجه بوده و هستند.

2-نفس گردشگری و برگزاری اردوهای تفریحی، گردشی و ورزشی، زیارتی و تربیتی و آموزشی، و نیز بازدیدهای علمی و بصیرتی نه فقط ویژه نوجوانان و جوانان بلکه برای همه آحاد نمازگزاران می تواند بعنوان برنامه ای منظم و تعریف شده در دستور کار مسجد و دیگر مجموعه های مرتبط با مسجد، از جمله پایگاه مقاومت بسیج قرار داشته باشد.

4-40 – مسجد و مبارزه با تحجر و انفعال و انحراف؛

مسجد طراز انقلاب اسلامی ضمن آنکه کانونی است برای تببین و نهادینه سازی فرهنگ دینی و مسجدی و انقلابی و به عبارت بهتر فرهنگ ناب اسلامی، همواره باید اوضاع و جبهه های فکری زاویه دار با اسلام ناب را رصد کرده و با منطقی قوی به مبارزه با آنها بپردازد. مسجد طراز بواقع تجلی بخش نوعی فرهنگ و باورو بینش و گرایش هایی است که ریشه در حقیقت دین و اسلام زنده و ناب دارد.

در سالهای اولیه ی پس از پیروزی انقلاب اسلامی و حتی در حین مبارزات بودند صاحبان اندیشه های الحادی و التقاطی و نیز اهل جمود و انحراف و انفعال که در مواجهه با حرکت توفنده ی انقلاب مزاحمت و مشکلاتی را بوجود می آوردند و در عین حال این مساجد بودند که بعنوان سنگرهای اصلی انقلاب با تلاش و مجاهدات اندیشمندان مسلمان و روشن ضمیر بویژه روحانیون انقلابی و فهیم و بصیر و شجاع؛ از هویت اصیل مکتبی انقلاب دفاع نموده و با روشنگری و افشاگری و هدایت افکار عمومی، راه تعالی و کمال را پیش روی آحاد مردم شریف و انقلابی ایران هموار می ساختند. در این رابطه نقش شخصیت هایی همچون علامه شهید مرتضی مطهری و شهیدان مفتح، هاشمی نژاد، باهنرو ... در سنگر مسجد نقشی ماندگار بود.

5- کلام پایانی و نتیجه :

قوام و استحکام و استمرار نظام برخواسته از انقلاب اسلامی با این فرض و یا باور که در دوران ظهور صغرا قرار داریم و انقلاب اسلامی در مسیر زمینه سازی قیام و شکل گیری نظام ولایی آخرین ذخیره الهی باید به شکل گیری جامعه در مدخل ظهور بپیوندد؛ بنابراین لازمه آن برداشتن موانع و فاصله های بین نهادهای دینی و حاکمیتی است بگونه ای که رابطه اثربخش دو جانبه بین آنها فعال و سازمان یافته و نظامند گردد و این امر نیز مستلزم تاسیس و ایجاد تشکلی است تا ضمن حمایت همه جانبه از نهادهای دینی، مسائل مختلف نهادهای دولتی که مرتبط با فرهنگ و آموزه های دینی و محله های اسلامی است از این طریق پاسخ مناسب یافته و حل بشود؛ در این خصوص به جای مسئولیت ها و ماموریتهای بخشی و پراکنده بهترین شکل آن عمل به فرمان امام راحل است که در همان آغازین ماه های پس از پیروزی انقلاب اسلامی تاسیس نهادی تحت عنوان (امربمعروف و نهی از منکر) را به شورای انقلاب دستور دادند و متاسفانه معطل ماند و بسان تمام دستورات و منویات فراموش شده خسارتها و آسیب هایی را در گذر زمان و تا هم اکنون بدنبال داشته و دارد. بنابراین راه حل اساسی تاسیس نهادی تحت امر ولی امر مسلمین با عنوان امربمعروف و نهی از منکر است که بقول حضرت ایشان تصمیماتش حاکم بر اجزای هر سه قوه مقننه و قضائیه و مجریه باشد. در اینصورت یکی از رسالتها و ماموریتهای این نهاد اداره همه امور مرتبط با مساجد کشور با نگاه ژرف و عمیق محله محوری با هدف شکل گیری محله های اسلامی و انقلابی خواهد بود.

با توجه به اینکه بخش معظمی از دغدغه ها و بلکه فعالیتها و ماموریت نهادهای دولتی و حاکمیتی (فرهنگی، اجتماعی، آموزشی و دینی و... و.) توسط مساجد در سطح جامعه و محلات اسلامی دنبال می گردد، شایسته است ضمن تاسیس نهاد فوق الذکر برای مدیریت امور مرتبط با مساجد در محلات اسلامی و در سطح ملی ، سالانه ردیف بودجه ای برای این امر از طریق مراجع تقنینی و اجرایی تخصیص یابد و البته با ساز و کاری مناسب و رتبه بندی مساجد کشور جهت حمایت عزتمندانه و تکلیفی از آنها طبق یک نظام گزارش گیری دقیق و برنامه محور؛ در اختیار مساجد قرار گیرد. از این روی مسجد تراز انقلاب در هر محله به منزله محور و سنگر اساسی و تاثیر گذار محله اسلامی متناسب با نیازهای مختلف عامه مردم نقش ایفا می نماید، در این صورت دیگر نیازی به ایجاد تشکل های بخشی و جزیره ای که بعضا مزاحم و خنثی کننده فعالیتهای یکدیگر در سطح محله می باشد، همچون سرای محلات و کانونهای فرهنگی وابسته به نهادهای مختلف حتی برای طرح انتقادها و اعتراضها با نگاه سیاسی و اجتماعی؛ نخواهد بود و بلکه بصورت سازمان یافته و متمرکز فعالیت های گوناگون، در راستای نیاز های اجتماعی در مقیاس هر محله اسلامی از طریق مسجد تراز انجام خواهد گردید.

بامید تحول اساسی در راستای منویات امام خمینی (ره) و امام خامنه ای (مد ظله العالی) و تحقق دغدغه ها و دستورات معظم له در بیانیه گام دوم انقلاب و زمینه سازی ظهور منجی عالم (عج) با شکل گیری جامعه ی در مدخل ظهور. انشالله

والسلام / ابوالقاسم علیزاده / آذر 1402 

منبع: مشرق