به گزارش سرویس مسجدپژوه پایگاه تخصصی مسجد؛ حضرت عبدالعظیم حسنی علیه‌السّلام، یکی از شخصیت‌های بزرگ علمی، عملی و جهادی است که تاکنون آن‌گونه که شایسته است، شناخته نشده است. پانزدهم شوال مصادف با سالروز وفات و یا به روایتی شهادت حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) سفیر و راوی حدیث ائمه معصومین(ع) است، ایشان از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) و از محدثین به نام شیعیان می باشد. در مقدّمه حکمت نامه حضرت عبدالعظیم علیه‌السّلام، موضوعاتی چون: شخصیت خانوادگی، ویژگی‌های علمی و عملی، هجرت به شهرری و وفات ایشان در این شهر، بررسی شده‌اند که بخشی از آن تقدیم می‌شود.
درک محضر امامان
براساس آنچه در تاریخ تولّد و وفات حضرت عبدالعظیم علیه‌السّلام گذشت، ایشان دوران حیات پنج امام از امامان اهل بیت علیه السّلام، یعنی امام کاظم علیه السّلام تا امام عسکری را درک کرده است؛ امّا این بِدان معنا نیست که به محضر همه آنها هم رسیده و یا از آنها سخنی نقل کرده است.
آنچه قطعی و مسلّم است، این است که ایشان محضر امام جواد علیه السّلام و امام هادی علیه السّلام را درک نموده و از آنها احادیث فراوانی نقل کرده که بخشی از آنها در این حکمت نامه آمده اند. همچنین اگر به روایت کتاب الاختصاص منسوب به شیخ مفید اعتماد کنیم، حضرت عبدالعظیم علیه‌السّلام محضر امام رضا علیه‌السّلام را نیز درک کرده و از ایشان روایت نموده است.
گفتنی است که طبق برخی از نسخه های رجال الطوسی، حضرت عبدالعظیم علیه‌السّلام از اصحاب امام عسگری شمرده و در کتاب شرعة التسمیة میرداماد نیز آمده که ایشان محضر امام عسکری علیه السّلام را نیز درک کرده است؛ لیکن روایتی از آن امام، از طریق ایشان به ما نرسیده است.
عظمت علمی
برای اثبات عظمت علمی حضرت عبدالعظیم علیه السّلام کافی است که بدانیم امام معصوم، مردم را برای حلّ مشکلات دینی و یافتن پرسش های اعتقادی و عملی شان، به ایشان ارجاع داده است.
صاحب بن عَبّاد در رساله ای که در شرح حال حضرت عبدالعظیم علیه السّلام نوشته، در توصیف علمی ایشان آورده: ابو تراب رویانی، روایت کرد که شنیدم ابوحمّاد رازی می گفت: خدمت امام هادی علیه السّلام درسامرّا رسیدم و مسائلی از حلال و حرام از ایشان پرسیدم. امام به پرسش های من پاسخ داد و هنگامی که خواستم از ایشان خدا حافظی کنم به من فرمود:
یا أبا حَمّاد! اَشکَلش عَلشیک شَی ءٌ مِن امرِ دینِک بنا حِیَتِک فَسَل عَنهُ عَبدَالعَظیمِ بنَ عَبدِاللهِ الحَسَنِیّ و اقرِئهُ مِنِّی السَّلامَ.
ای ابو حماد! هنگامی که چیزی از امور دینی در منطقه ات برای تو مشکل شد، از عبدالعظیم بن عبدالله حسنی بپرس و سلام مرا به او برسان.
این تعبیر، به روشنی نشان می دهد که حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در عصر خود، مجتهد توانمندی بوده که براساس اصول و قواعدی که از اهل بیت علیهم السّلام در اختیار داشته، می‌توانسته دیدگاه‌های اسلام ناب را در زمینه های مختلف اعتقادی و عملی، استخراج کند و به پرسش های مردم پاسخ گوید.
بنابراین، ایشان تنها یک محدّث و راوی احادیث اهل بیت علیهم السّلام نبوده است ؛ بلکه از علمای بزرگ خاندان رسالت بوده که پس از معصومان ، توان پاسخگویی به مسائل علمی را داشته و توانمندی علمی‌اش مورد تأیید و تصدیق امام هادی علیه السّلام قرارگرفته است.
علت محبوبت حضرت عبدالعظیم علیه السلام نزد ائمه علیهم السلام
علت اینکه حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام مورد علاقه و محبت حضرات معصومین علیهم السلام، واقع گردیده و از طرف آن بزرگواران نسبت به وی تجلیل شده، این است که وی در مقابل آن حضرات از خود رأی و عقیده نداشته، و در کلیه مسائل تابع نظریات و اوامر آنها بوده است.
سادات بنی حسن همواره با حضرات باقر، صادق و کاظم علیهم السلام اختلاف داشتند، آنها می خواستند قیام کنند و خلافت را در دست بگیرند و چون ائمه علیهم السلام با آنها موافقت نداشتند و خروج آنها را تجویز نمی‌کردند، از این جهت همیشه موجبات ناراحتی آن حضرات را فراهم می کردند. اما در این میان حضرت عبدالعظیم حسنی برخلاف اسلاف و بنی اعمام خود در برابر حضرات معصومین علیهم السلام بسیار خاشع و خاضع بودند و از اوامر و دستورات آنان سرپیچی نمی‌کرد، وی به امامت و وصایت آنها اعتقاد کامل داشت، اخبار و نصوصی که راجع به امامت ائمه اثنی عشر سلام الله علیهم از ایشان نقل شده دلیل روشنی است که وی به اینگونه روایات اعتماد داشته و رسیدن ایشان خدمت حضرت هادی علیه السّلام و عرضه داشتن معتقدات دینی خود را به حضور آن جناب مؤید این مطلب است( زندگانی حضرت عبدالعظیم علیه السلام ،ص 46).
تألیفات
مرحوم نجاشی درکتاب رجال خود که با موضوع «مؤلّفان شیعه» تألیف شده، از حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام نام برده و کتاب خطب امیرالمؤمنین علیه‌السّلام را به وی نسبت داده است.
چه بسا سیّد رضی رحمة الله در تدوین نهج‌البلاغه از این کتاب استفاده کرده باشد و این کتاب از مصادر اصلی نهج البلاغه باشد! نجاشی در پایان شرح حال حضرت عبدالعظیم علیه السّلام، سند خودش را به روایات ایشان، از طریق استادش ابن نوح، به حضرت عبدالعظیم می رساند.
شیخ طوسی نیز درکتاب الفهرست خود، که موضوع آن، معرّفی مؤلّفان و مصنّفان شیعه است، از حضرت عبدالعظیم نام می برد و می گوید: «له کتاب». سپس سند خودش را به احمد بن ابی عبدالله برقی می رساند که او از حضرت عبدالعظیم علیه السّلام نقل حدیث می کند.
صاحب بن عباد نیز در احوال حضزت عبدالعظیم علیه السّلام، عبارت: «له کتاب یسمسه کتاب یوم و لیلة» را آورده است.
حکمت برابری زیارت حضرت عبدالعظیم (ع) با زیارت سیّدالشهدا علیه السّلام
برابری فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم با زیارت سالار شهیدان، هرچند در شرایط ویژه، بی تردید بدون حکمت نیست. شاید نتوان به حکمت آن پی برد ؛ لیکن راز و رمز این فضیلت بزرگ را باید در شخصیت علمی، عملی و جهادی آن بزرگوار، جستجو کرد.
در میان امام زادگان، شخصیت های بزرگی وجود دارند؛ اما درباره هیچ یک از آنها نقل نشده و حدّاقل به ما نرسیده که زیارتش با زیارت سیّدالشهدا برابری کند.
بنابراین، حضرت عبدالعظیم علیه السّلام باید از خصوصیات و مقامی برخوردار باشد که از مرقد مطهّرش نور حرم حسینی ساطع گردد و شمیم دل انگیز سیّدالشهدا از آن استشمام شود.
گفتنی است که احادیث دیگری نیز در فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام نقل شده اند، مانند آنچه از شهید ثانی در تعلیقه خلاصة الاقول علامه حلّی از امام رضا علیه السّلام نقل شده که فرمود؛
هر کس قبر عبدالعظیم را زیارت کند ، بر خدا لازم می شود که که او را داخل بهشت کند.
و در حدیث دیگری از آن امام آمده که فرمود؛
هرکس نمی تواند مرا زیارت کند، برادرم عبدالعظیم حسنی را در ری زیارت کند.
مقصود از برابری زیارت عبدالعظیم با زیارت سیّد الشهدا علیه السّلام
مسئله این است که براساس حدیثِ یاد شده، آیا زیارت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام به طور مطلق می تواند جایگزین زیارت امام حسین علیه السّلام شود و یا در شرایط خاصّی، از چنین فضلیتی برخوردار است؟ در یک جمله، آیا برابری زیارت عبدالعظیم علیه السّلام و زیارت امام حسین علیه السّلام مطلق است و یا مقیّد؟
بی تردید، مقصود امام هادی علیه السّلام در حدیث یاد شده ، این نیست که از فضایل زیارت امام حسین علیه السّلام بکاهد و یا در بیان فضیلت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام مبالغه نماید .
بنابراین، در پاسخ به سؤالی که مطرح شد، می‌توان گفت: برابری فضیلت زیارت عبدالعظیم علیه السّلام و امام حسین علیه السّلام مقیّد است به فضای سیاسی ویژه‌ای که پیروان اهل بیت علیهم السّلام درآن مقطع تاریخی درآن زندگی می‌کردند، در زمانی که اختناق شدیدی جهان اسلام را فراگرفته بود و جامعه تشیّع در دوران زمامداری افرادی مانند: متوکّل، مُعتـّز و معتمد عبّاسی، سخت ترین دوران های تاریخیِ خود را سپری می‌کرد.
در چنین شرایطی، امام هادی علیه السّلام به منظور پیشگیری از خطرهایی که از طرف حکومت های وقت، شیعیان را تهدید می‌کرد، فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم را با زیارت امام حسین علیه السّلام برابر دانسته است. به تعبیری روشن تر، زیارت حضرت عبدالعظیم علیه‌السّلام برای کسانی که آمادگی خطر پذیری برای زیارت امام حسین علیه‌السّلام را داشته باشتند، پاداشی معادل زیارت آن حضرت دارد و حرم حضرت عبدالعظیم علیه‌السّلام شعبه ای از حرم سیّدالشهدا علیه السّلام است، و این خود ، فضیلتی بزرگ و حاکی از جایگاه بلند عبدالعظیم در نزد اهل بیت علیهم السّلام و عظمت معنوی ایشان است.